روی دیوار یک تولیدی کوچک در یکی از دورافتادهترین مناطق چین با حروف قرمز بزرگ شعاری نوشته شده است که معنیاش میشود: «با تاوباو، با روزهای تلخ خداحافظی کنید. تجارت الکترونیک، مسیری است بهسوی خوشبختی». «تاوباو» یک فروشگاه آنلاین اینترنتی مثل آمازون است که سالها پیش توسط شرکت علیبابا، بزرگترین پلتفرم تجارت الکترونیک در چین و یکی از بزرگترین غولهای فناوری دنیا، راهاندازی شد. یک تحلیلگر اقتصادی از نقش تاوباو در فقرزدایی، بازسازی مناطق روستایی و شکوفاییِ تجارت الکترونیکِ روستایی در چین گزارش میدهد.
جاش فریدمن در این مقاله نوشته است:
دهستان دایجی، مجموعهای از روستاهای غبارآلود در قلب دشتهای مرکزیِ چین است که کمتر کسی فکرش را میکرد گزینۀ مناسبی باشد برای تبدیلشدن به قطب پیشتازِ تجارت الکترونیک در کشور.
اولین کلمهای که برای توصیف آن منطقه به ذهن ساکنانش میرسد «دورافتاده» است. تا همین چند سال پیش، تا مرکز شهرستان که فقط ۱۵ کیلومتر (۳/۹ مایل) از آنجا فاصله داشت، یکساعت با ماشین راه بود، چون جادۀ درستوحسابی وجود نداشت. البته کسی هم اهمیتی نمیداد: هیچکس آنجا پولِ ماشینخریدن نداشت و این دهستان هم مثل خیلی از مناطق روستایی در چین، تاحدزیادی از جوانهای در سنِ کارْ خالی شده بود، چراکه اکثرشان آن منطقۀ دورافتاده را ترک کرده و برای دستمزدِ بالاتر در امتداد ساحل مهاجرت کرده بودند. هِزه، بخشی از تقسیمات کشوری که این دهستان در آن واقع شده، اخیراً در مقالۀ یکی از مجلات، اینطور توصیف شده بود: «مترادف با عقبماندگی، بچۀ سرِراهی و ناخواستۀ استانِ شاندونگ».
سو یونگژونگ در سال ۲۰۱۳ از یکی از دهستانهای همان اطراف بهعنوان دبیر حزب کومونیست انتخاب شد تا به دایجی سرکشی کند، حتی او هم از دیدن این حجم از فقر و فلاکت شگفتزده شده بود. دو تا از روستاهای این دهستان از طرف استان بهعنوان روستاهایی که «ردای فقر برتن کردهاند» مشخص شدند. حتی در شهرکهای اطرافِ آنجا که سو قبلاً تجربۀ اقامت در آن را داشت، دستِکم یکی دوتا کارخانۀ کوچک پیدا میشد؛ اما دریغ از حتی یک زیرساختِ صنعتی در دایجی.
اما امروزه این دهستان و مناطق اطرافش، تبدیلشدهاند به پایتخت بومیِ چین در تولید گروه خاصی از محصولات: لباسهای بازیگری و رقص. نیمی از ۴۵ هزار ساکنِ دهستان، یا لباس تولید میکنند یا لباس میفروشند –از لباسِ شخصیتهای شرور فیلمها گرفته تا نسخههای ملوسی از مارها و تمساحها و میمونها- که همگی در وبسایت تاوباو۱ به فروش میرسند. وبسایتی متعلق به شرکت علیبابا، بزرگترین پلتفرم تجارت الکترونیک در چین.
فروش لباسهای دهستان دایجی، در سال ۲۰۱۶ به ۸/۱ میلیارد یوان (معادل ۲/۲۶ میلیون دلار) رسید و مقامات محلی حدس میزنند که مجموع فروش کل شهرستان سهبرابر این رقم باشد یا بهعبارتی حدود هفتاددرصد بازار فروش لباس در تاوباو. در روستای دینگلو، جایی که این صنعت برای اولینبار در آنجا شروع به رشد کرد، از کل ۳۰۶ خانوار ساکن در آنجا، ۲۸۰ خانوار، کسبوکارشان مرتبط با تاوباو است. بقیه هم اکثراً ازکارافتاده هستند و بهگفتۀ ساکنین اگر از دستشان بر میآمد آنها هم در تاوباو فروشنده میشدند.
دربارۀ شکوفاییِ تجارت الکترونیکِ روستایی در چین، مطالب زیادی نوشته شده است و این بهاصطلاح «روستاهای تاوباو»، اکنون تبدیل شدهاند به اولویتِ سیاستگذاریِ ملی در چین برای بازسازی مناطق روستایی و فقرزدایی. جانگ گائولی، معاوناولِ نخستوزیر و دبیر سابق حزب در شاندونگ و یکی از قدرتمندترین مسئولین حال حاضر چین، اواخر سال ۲۰۱۵ از دهستان دایجی بازدید کرد و به تمجید از نقش این دهستان در کاهش فقر پرداخت.
در نوامبر ۲۰۱۶، دفتر مبارزه با فقر در شورای دولتی بههمراه ۱۶ وزارتخانۀ دیگر، خطوط راهنمایی را منتشر کردند که از توسعۀ گستردۀ تجارت الکترونیک در مناطق روستایی بهعنوان بخشی از مبارزۀ دولت با فقر خبر میداد. طبق برنامه، تا سال ۲۰۲۰ مناطق فقیرنشینِ روستایی میبایست فروش الکترونیکیِ خود را چهاربرابر میکردند.
روی دیوار یکی از ساختمانهای کنار جاده که مربوط میشود به یکی از اولین تولیدیهای شخصی که در دایجی برپا شد، با حروف قرمز بزرگ شعاری نوشته شده است. معنیاش میشود: «با تاوباو، میتوانید با روزهای تلخ خداحافظی کنید. تجارت الکترونیک، مسیری است بهسوی خوشبختی».
رئیسجمهور چین، شی جینپینگ، سوگند یاد کرد که تا سال ۲۰۲۰ فقر مطلق را در چین ریشهکن خواهد کرد و بخشی از آبرویش را بر سر این موضوع گذاشت که، در راه ساختنِ «یک جامعۀ نسبتاً مرفه»، احدی را از قلم نخواهد انداخت. درحالحاضر هنوز بیش از ۵۶ میلیون نفر در چین در فقر زندگی میکنند. این عدد طبق روش قیمتهای ثابت۲ و براساس استاندارد ملیِ درآمد در چین یعنی ۲ هزار و ۳۰۰ یوان در سال برای سال ۲۰۱۰ محاسبه شده است (الآن حدود ۳ هزار یوان یا ۴۳۶ دلار). طبق پروژههای دولت چین، این حدنصاب تا زمان تعیینشده برای ریشهکن شدن فقر در سال ۲۰۲۰، تا حدود ۴ هزار یوان (طبق نرخ برابری ارز فعلی میشود ۵۸۲ دلار) افزایش پیدا میکند.
رونقشهر (۳)
سالن کارخانۀ کوچک آقای دینگ پِیلینگ که شکلوشمایلی شبیه آشیانۀ هواپیما دارد، در حاشیۀ زمینِ او در روستای دینگلو واقع شده است و کنار جادهای است که بهتازگی سنگفرش شده و منتهی میشود به شهرک مسکونی. در یکی از اتاقهایش دو بانوی میانسال از روستاهای اطراف، مشغول اتوکردنِ لباسهای پرستاریِ دوران جنگ جهانی دوم هستند که مربوط میشود به فیلمی دیگر از آن جنگ. جنگی که برای چینیها یادآور نبردی قهرمانانه علیه نظامیگریِ ژاپنیها است. این زنان، پیشتر در مزرعهای همان اطراف کار میکردند؛ اکنون بیرون از مزرعه، هم دستمزد بیشتری گیرشان میآید و هم خیلی به خانهشان نزدیکتر شدهاند.
آقای دینگ، برخلاف اکثرِ بزرگسالانِ روستا، هیچوقت آنجا را ترک نکرد. یک مرد لاغرِ شصتساله با عینکی بزرگ و پوستی تیره و آفتابسوخته که بعد از اتمامِ دبیرستانْ به شغلِ معلمی رو آورد. او در ابتدا ریاضیات و زبان تدریس میکرد اما عایدیاش ناچیز بود. تنها در اواسط دهۀ ۱۹۸۰ بود که بعد از ۱۳ سال کارِ معلمی، فرصتِ شغلی دیگری پیدا کرد. هنرمندی در یکی از روستاهای اطراف، پردههایی را رنگآمیزی میکرد برای استفاده بهعنوان پسزمینۀ عکاسی اما آنقدر سرگرمِ نقاشی بود که برای فروششان وقت کم میآورد. پس دینگ و عموزادهاش شدند فروشندۀ خانهبهخانۀ پردههای عکاسی. بعداً بازارشان را تغییر دادند به فروش لباسهای عکاسی و بعد از آن به فروش لباسهای عمومیترِ بازیگری که گروه بزرگتری از مشتریان را شامل میشد. حوالی سال ۲۰۱۳، فقط آقای دینگ و چند خانوارِ محدود بودند که بهجز کارِ زراعت در کسبوکارِ دیگری هم فعالیت داشتند.
آقای سو، بهعنوان دبیر جدید حزب در دهستان در آن زمان، فرصتی را برای توسعه شناسایی کرده بود. جادههای آن زمان دربوداغانتر از آن بودند که مناسب کامیونهای تحویلِ کالا باشند. پس خودش آستینِ همت را بالا زد. بهقول ساکنینِ آنجا: او و مسئولانِ دولتیِ همکارش در دهستان، دستبهکار شدند و خودشان جادهها را تعمیر کردند. آنها کابلهای فیبرِ نوری را هم در زمین کارگذاشتند -و بهادعای او «سرعتِ اینترنتشان از شانگهای هم بهتر شد»- او همچنین نامۀ سرگشادهای نوشت و تحصیلکردههای دانشگاهی و مهاجرتکردههایی که رفته بودند شهر را ترغیب کرد که برگردند به دهات.
بهعنوان بخشی از پویش هدفگذاریِ دولت برای مبارزه با فقر، دولتِ محلیِ دهستانْ شد حامیِ کلاسهای آموزشیِ تجارت الکترونیک و تولیدِ پوشاک، ارائهدهندۀ وامهای کمبهره و مشوقِ کارآفرینهای موفق برای بهخدمتگرفتنِ کارگرانِ محلی که زیر خط فقر بودند. ظرف کمتر از چهارسال، به گزارش بازوی تحقیقاتیِ علیبابا، ۶ هزار و ۳۰۰ نفر از اهالی دایجی و مناطق اطراف، بهلطف فروش ازطریق تجارتِ الکترونیک، آمدند بالای خطِ فقرِ رسمی.
به گفتۀ علیبابا، در کل کشور ۱۸ روستا، که طبق اعلام دولتِ ملی در فقر بودند و اکنون تبدیل شدهاند به روستاهای تاوباو، درمجموع بیش از ۱۰ میلیون یوان (۴۵/۱ میلیون دلار) در سال بهصورت آنلاین کالا میفروشند. علیبابا تخمین میزند که علاوه بر آن دویست روستای دیگر، که طبق استانداردهای استانیِ فقر –که حدنصاب بالاتری از درآمد را درنظر میگیرد- در گذشته فقیر محسوب میشدند، به اهدافِ فروش مشابهی دست پیدا کردهاند. روستاهای شهرستان پینگ در استان خهبِی که به فاصلۀ چندصدکیلومتری در شمال دایجی واقع شدهاند و ازنظر ملی بهعنوان ناحیۀ فقیرنشین دستهبندی شده بودند، الآن دوچرخههای بچگانه تولید میکنند. درهمیناثنا، در یکی از روستاهای استان یوننان در جنوبِ غربیِ کشور، مردم اقلیت نژادیِ بائی، صنایع دستیِ نقره میفروشند و از این طریق، فروش ۱۹ میلیون یوانی را در سال ۲۰۱۵ در تاوباو به نام خودشان ثبت کردند.
در دایجی، تلاشهای آقای سو او را در ذهن روستاییان تا حد یک اسطوره بالا برده است، همان روستاییانی که تا پیش از آن رابطهشان با مقاماتِ محلی کاردوپنیر بود. بااینحال، سو تأکید دارد که آنچه در دایجی اتفاق افتاد میتواند در مناطق دیگر هم تکرار و تکثیر شود. او میگوید: «هرجایی، محصولاتِ منحصربهفردِ خودش را دارد. تنها کاری که باید خودشان را قادر به انجامش کنند این است که آن محصولات را در اینترنت بفروشند».
نسبتاً مرفه
این واقعیت که توسعه در چین، مسئولیت بخش بزرگی از کاهش فقر جهانی را در سیسال اخیر برعهده داشته است، برای همۀ دنیا مسجل است. خودِ دولت چین نیز به این مسئله واقف است. چِن شیوِن، نایبرئیس سابق گروه رهبری مرکزیِ کارِ روستایی در حزب، در یک سخنرانی در کنگرۀ ملیِ خلق در ژانویه ۲۰۱۶ گفت:
اگر تا سال ۲۰۲۰ همچنان تعداد زیادی از مردممان زیر خط فقر باشند، این موضوع با هدفمان برای ساختن یک جامعۀ نسبتاً مرفه همخوانی نخواهد داشت. هم مردم خودمان و هم جامعۀ بینالملل به دیدۀ تردید به ما نگاه خواهند کرد. اما اگر بتوانیم با استانداردهای فعلی تا سال ۲۰۲۰ مردم را از فقر خارج کنیم، آنگاه ۱۰ سال از برنامۀ زمانبندیِ سازمان ملل متحد برای توسعۀ پایدار جلوتر خواهیم بود و بهطور مؤثری رهبریِ حزب و مزایای سوسیالیزم از نوعِ چینیاش را به دنیا نشان خواهیم داد.
وقتی که فقط چندسال تا سررسیدِ ۲۰۲۰ مانده بود، دولت مرکزی بودجۀ مبارزه با فقر را تقویت کرد و در سال ۲۰۱۶ آن را با ۴۳ درصد افزایش به بیش از ۶۶ میلیارد یوان رساند. خودِ استانها هم چهل میلیارد یوانِ دیگر به این مبلغ اضافه کردند. این تأکیدِ مضاعف بر ریشهکنکردنِ فقر، درپی یک پویش ملی برای شناساییِ فقر در سال ۲۰۱۳ اتفاق افتاد. پویشی که هزاران نفر را بهخدمت گرفت تا براساس سطح درآمدْ تمامِ خانوارهای درگیر فقر را شناسایی کند و در ادامه، ازطریق پروژههایی که به تأیید سطوح بالاترِ حکومت رسیده است، مستقیماً این خانوارها را برای صرفِ بودجه هدفگذاری کند.
شورای دولتی، یا همان کابینه، در ماه دسامبر از برنامۀ پنجسالهاش برای مبارزه با فقر رونمایی کرد که در آن سیاستهای مالیاتی، مالی، سرزمینی و شخصیِ این حوزه اعلام شده بود. سیاستهایی که تعیین شده بودند تا ۱۲۸ هزار روستای فقرزدهای را هدف بگیرند که در فهرست راهنمای ملیِ شناساییِ فقر نامشان آورده شده بود. برنامۀ دولت مرکزی هم دوماه جلوتر از آن منتشر شده بود و مسئولیتهای مرکزی و محلی را برای مبارزه با فقر مشخص کرده بود. در این برنامه همچنین مجدداً بر قوانینی تأکید شده بود که ارزیابیِ عملکردِ مقامات دولت محلی هر منطقه را گره میزد به پیشرفت برنامههای مبارزه با فقر در آن منطقه.
علیبابا، غول اینترنتی که پشتِ تاوباو قرار دارد هم به نوبۀ خودش از این برنامهها حمایت کرد. علیبابا، هماکنون چهار برنامۀ اختصاصی برای ترویج پلتفرمش در مناطق دورافتاده دارد. تمرکزش هم بهطور خاص روی مناطق مرکزی و غربی کشور است و قرار است این شرکت مبلغ ۱۰ میلیارد یوان در آنجا سرمایهگذاری کند برای ساختن یکصدهزار مرکز خدمات تاوباو در مناطق دوردست و همچنین توسعۀ لجستیک و آموزش و بهروز کردنِ روستائیان تا بتوانند اقتصادشان را تاوباویی کنند. دولت مرکزی توافقنامههایی را هم با علیبابا و هم با جینگدانگ، دیگر پلتفرم عمدۀ این حوزه، امضا کرده است تا به نام مبارزه با فقر توسعۀ تجارت الکترونیک را در این مناطق سرعت دهند.
یو جیانتوئو، یکی از کارشناسان مبارزه با فقر در بنیاد تحقیقات توسعۀ چین، معتقد است: «تجارت الکترونیک حتی از این هم میتواند رشد بیشتری داشته باشد». یو، میگوید: «اَنت فایننشال [بازوی مالی علیبابا]، تأمین منابع مالی خرد برای کسبوکارهای کوچک را در سال ۲۰۱۰ شروع کرد و تا الآن سرمایهای که علیبابا در اختیار کسبوکارهای کوچک قرار داده است چهاربرابر اعتباری است که بانک گرامین طی ۳۹ سال در اختیار این کسبوکارها قرار داده است». استنادِ یو به سازمان اعتباردهیِ خردی است که بهوسیلۀ برندۀ نوبل، محمد یونس، بنیانگذاری شده است.
معکوسشدن فرار مغزها
بااینحال بهرغم خوشبینیهای محلی و حمایت سطح بالای دولتی، بسیاری از مناطقی که در فقرِ افسارگسیختۀ کشور دستوپا میزنند، برای سرمایهگذاری در رونق تجارت الکترونیک، ممکن است همچنان با سختیهایی مواجه باشند. دایجی نسبت به سایرمناطق فقرنشین از یک موهبتی برخوردار است و طبق گفتۀ شاهدان: دشتهای مسطحِ آنجا، کارِ جادهسازی و ایجاد زیرساختها را تسهیل میکند.
عمدۀ فقری که در چین باقیمانده است مربوط میشود به مکانهایی که دستیابی به رشد اقتصادی در آنها بهسادگی امکانپذیر نیست، مثل نواحی کوهستانی و مناطق دورافتادۀ مرکزی و غربی. طبق گفتۀ علیبابا، از بیش از هزار روستای تاوباو در چین، فقط ۲۵ درصدشان در چنین مناطقی واقع شدهاند. بعضی از مناطق، علیرغم اقلیمِ نامساعد، راههایی را برای ایجاد شبکههای تأمین و توزیع پیدا کردهاند اما اکثر آنها همچان با موانع بسیاری مواجهند که حتی حمایتهای سطح بالا هم هنوز نتوانسته از پسِ آن برآید.
برای اینکه یک روستا از هیچْ تبدیل شود به یک مرکز تولید در سطح ملی، به تلاشِ هماهنگ و فداکاری فوقالعادهای ازسمت مقامات دولتی نیاز دارد. چوی لیلی، دانشیار دانشگاه شانگهای در رشتۀ مالی و اقتصاد، میگوید: «برای اینکه یک منطقۀ روستایی در زمینۀ تجارتِ الکترونیک موفق شود، همۀ ذینفعان باید به میدان بیایند. اما در مناطق فقیرتر، مسئولیت دولت از این هم سنگینتر است، بهایندلیل که چهبسا تمام آن اکوسیستمِ کسبوکار به همین راهنماییهای دولتی وابسته باشد».
از همۀ اینها مهمتر اینکه فقیرترین مناطق کشور از جمعیتِ درسنِ کارْ خالی شدهاند و با کمبود نیروی کاری که مهارت لازم برای هماهنگشدن با اقتصادِ جدید را داشته باشد مواجهاند. یو جیانتوئو میگوید: «اینکه همه، آنجا را ترک کرده بودند، فقدان بزرگی برای این مناطق محسوب میشد. مسئله، فقط تعداد آدمهایی که میروند نیست بلکه مهمتر از آنْ نوعِ آدمهایی است که آنجا را ترک میکنند».
آخرین باری که چین شکوفایی صنعتی را در مناطق روستایی تجربه کرد، شرکتهای دهستان و روستا (تیویایها)۴ که بهصورت مالکیت جمعی اداره میشدند، توانستند از نیروی کار فراوان، حمایت دولتهای محلی و موانع بسیار ناچیز بر سرِ تقاضای مصرفکننده، حداکثر استفاده را ببرند و با کسب سودهای کلان، میلیونها شغلِ روستایی را در خلال دهۀ ۱۹۸۰ و اوایل دهۀ ۱۹۹۰ ایجاد کنند. جامعهشناسِ روستاییِ برجسته، فِی شیائوتانگ، معتقد بود که تیویایها برای این منظور حیاتی بودند و بخشی از علتش این بود که این شرکتها کمک کردند تا جریان «فرار مغزها» از روستا به شهر معکوس شود.
پویشِ نامۀ سرگشادۀ سو، برای دعوت به استخدام مهاجران و تحصیلکردههایی که به دهستان دایجی برمیگشتند، در تعطیلات سال نوی چینی در اوایل ۲۰۱۵ کلید خورد. این پویش به تلاشهایی که در آن زمان درجریان بود اضافه شد: مقامات محلی اعلام کردند که از زمان آغاز رونق تاوباو، بیش از پنجهزار کارگر مهاجر که قبلاً در شهرها سکونت داشتند و صدها فارغالتحصیل دانشگاهی هم در میان آنها بودند، برای راهاندازی کسبوکار به دایجی برگشتند.
اما این منطقه هنوز به کارگرانِ ماهر بیشتری نیاز دارد. دینگ پِییو، عموزادۀ کوچکترِ دینگ پِیلینگ، توضیح میدهد که: «همۀ تحصیلکردههایی که به روستا برگشتند در کارشان موفق شدهاند. حالا باید بگردیم و تعداد بیشتری از آنها پیدا کنیم».
دینگ پِییو، برای تحصیلکردههایی که از شهرها و شهرستانهای اطراف به آنجا میآیند، جای خواب و غذا فراهم میکند و برایشان کامپیوتر دستوپا میکند اما بههرحال راضیکردن شهریها برای زندگی در روستا کار آسانی نیست. در شلوغترین ماههای سال، آنقدر سفارش سرشان میریزد که بزرگترین کسبوکارهای روستا مجبور میشوند دستبهدامنِ کارخانههای استانهای دیگر شوند و کار را به آنها برونسپاری کنند. این مشکلشان سخت و درعینحال حسادتبرانگیز است و تا همین چندسال پیش کسی فکرِ بهوجودآمدن همچین شرایطی را هم نمیکرد.
با بیشتر شدن فروش، حالا ساکنین روستا به آنسوی مرزها هم چشم دوختهاند. دولت محلی هم قصد دارد بهزودی کارِ ساخت سومین پارک صنعتی را در دهستان آغاز کند تا بتواند میزبان سالنهای تولید و دفاتر فروش بیشتری باشد. حالا کارآفرینانِ تاوباویی در دایجی، شروع کردهاند به صادرات لباس به خارج از کشور، بهخصوص به مالزی، ویتنام و بقیۀ کشورهای آسیای جنوبشرقی. گام بعدی، بهگفتۀ خودشان، این است که کیفیت لباسها را آنقدر ارتقا دهند که بتوانند به بازارهای گرانتری در اروپا و ایالات متحده دست پیدا کنند.
دینگ پِیلینگ، کسی که همۀ این تحولات را به چشم خودش دیده است، هدف بلندپروازانهتری در سر دارد. «دلم میخواهد همۀ چین و همۀ دنیا روستایم دینگلو را بشناسند».
[۱] Taobao
[۲] constant prices
[۳] Boom town
[۴] TVE: Township and Village Enterprise