تصمیم چین برای جانبداری ضمنی از روسیه علیرغم تهاجم فوریه 2022 به اوکراین، نگرانی‌ها از اتحاد نظامی چین و روسیه را افزایش داد. دو کشور تاکنون از یک اتحاد رسمی اجتناب کرده‌اند، اما روابط نظامی عمیقی با محوریت فروش تسلیحات و تمرین‌های نظامی مشترک دارند. فروش تسلیحات روسیه به چین در راستای تلاش‌های چین برای مدرن‌سازی سریع ارتش آزادیبخش خلق (PLA) بسیار ارزشمند بوده است. مانورهای نظامی مشترک نیز به ارتش آزادیبخش کمک کرده و مجموعه‌ای از مزایای دیگر را به پکن ارائه کرده است.
با این حال، روابط نظامی بین پکن و مسکو بدون مانع نبوده است. سرقت مکرر فناوری روسیه توسط چین یک نقطه دردناک بزرگ است و جایگاه فروش تسلیحات نیز در روابط دوجانبه در حال از دست دادن اهمیت خود است. با توجه به رزمایش‌های مشترک، تغییر پویایی قدرت بین چین و روسیه وضعیت موجود را با نتایج متفاوتی برای چین رغم زده است.
کمک‌های نظامی و فروش تسلیحات
در طول دهه‌ها، همکاری در زمینه فناوری نظامی در مقاطعی عنصر مهم و نمادین روابط چین و روسیه بوده است. از نظر سیاسی، کمک‌های نظامی روسیه و فروش تسلیحات به تقویت روابط دیپلماتیک گسترده‌تر کمک کرده است. از نظر نظامی، فروش تسلیحات تجهیزاتی را در اختیار ارتش چین قرار داده که پیشتر به تنهایی برای تولید آن تلاش صورت می‌گرفت مانند هواپیماهای پیشرفته، موتورها و سیستم‌های دفاع هوایی. با این حال، چین بارها فناوری و دانش روسیه را کپی کرده و موجب ایجاد تنش بین پکن و مسکو شده است. در آینده، با پیشرفت چین و رقابت با روسیه در صنعت تسلیحات جهانی، فروش تسلیحات می‌تواند به حوزه‌ای کمتر مهم یا حتی محل اختلاف در روابط بین دو کشور تبدیل شود.
فروکش و جریان کمک‌های نظامی روسیه و فروش تسلیحات
کمک‌های نظامی و فروش تسلیحات نقش مهمی در تحکیم روابط بین جمهوری خلق چین تازه تاسیس و اتحاد جماهیر شوروی داشت. پس از ورود به جنگ کره در اکتبر 1950، چین متحمل خسارات سنگینی شد و برای کمک به شوروی متوسل شد. در اکتبر 1951، مسکو موافقت کرد تا مقادیر زیادی تجهیزات و مشتشاران نظامی ارائه کند. کمک‌های شوروی شامل حدود 700 جت جنگنده میگ-15 و 150 بمب افکن سبک Tu-2 بود و در واقع اندازه ناوگان نیروی هوایی چین را سه برابر کرد. در مجموع، داده‌های تاریخی چین نشان می‌دهد که شوروی در طول جنگ معادل 1.5 تا 2 میلیارد دلار کمک کرده است.
اتحاد جماهیر شوروی همچنین از توسعه هسته‌ای چین برای اهداف غیرنظامی و نظامی حمایت کرد. کمک‌های شوروی شامل آموزش دانشمندان چینی، حمایت از غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی و کمک به طراحی و تولید کلاهک و فناوری‌های موشکی بود. با این حال، شوروی از ارائه مستقیم تسلیحات هسته‌ای به چین خودداری کرد.
این گسیل عظیم کمک‌های شوروی، تولید تسلیحات بومی چین را تسریع کرد. مسکو از طریق صدور مجوز و پشتیبانی فنی، تولید چین را تشویق کرد و به آن کمک کرد و تا سال 1956 چین در حال تولید J-4 بود، اولین هواپیمای جنگی بومی خود که از روی مدل MiG-17 شوروی ساخته شده بود. چین همچنین از کمک روسیه استفاده کرد تا در نهایت اولین بمب اتمی موفق خود را تا سال 1964 بسازد.
اما این همکاری نظامی دوام نیاورد. در سال 1960، اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی منجر به انشعاب چین و شوروی شد که عملاً تا عادی سازی روابط در سال 1989 ادامه یافت. در این دوره، دو کشور عملاً تمام اشکال کمک‌های نظامی و فروش تسلیحات را متوقف کردند.
متعاقب از سرگیری روابط عادی بین پکن و مسکو در سال 1989، مجددا فروش تسلیحات نقش مهمی در تقویت روابط سیاسی بین دو طرف ایفا کرد. اتحاد جماهیر شوروی یکی از تنها کشورهای عمده تولید کننده تسلیحات بود که پس از سرکوب مرگبار معترضان در میدان تیان‌آن‌من در سال 1989، که پکن را به یک انزوای بین‌المللی کشاند، مایل به فروش سلاح به چین بود. منافع یک طرفه نبود. خرید تسلیحات چینی در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، راه نجاتی برای صنعت دفاعی روسیه بود.
فروش تسلیحات روسیه به چین در دهه 1990 و اوایل دهه 2000 افزایش یافت. بیشترین خرید مربوط به هواپیماهای جنگنده روسی بود. طبق داده‌های موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، بین سال‌های 1990 تا 2005، چین چندین سفارش برای حدود 270 جنگنده Su-27 و Su-30 با هزینه تقریباً 10 تا 11 میلیارد دلار داد. در سال‌های پس از سال 1995 -1996 بحران تنگه تایوان – که طی آن نیروی دریایی ایالات متحده دست برتر را در منطقه داشت – پکن 8 زیردریایی روسی با موتور دیزلی و چهار ناوشکن کلاس Sovremenny را سفارش داد. چین همچنین هزاران موشک و چندین S-300 و سامانه‌های موشکی زمین به هوا (SAM) خریداری کرد. در مجموع، بین سال‌های 1990 تا 2005، چین بیش از 83 درصد از تسلیحات خود را از روسیه وارد کرد.
همانند دهه 1950، این گسیل گسترده سیستم‌های تسلیحاتی عمده در دهه‌های 1990 و 2000 به طور قابل توجهی به ارتش چین کمک کرد تا شکاف مدرنیزاسیون را پر کند. تمایل روسیه به اعطای حق کپی‌رایت محصولات تولیدی به چین، توسعه صنعت دفاعی آن را تسریع کرد. فروش کیت قطعات هواپیمای روسی به پکن، مهندسان چینی تجربه ساخت تجهیزات مشابه را به دست آوردند که به این کشور در توسعه طرح‌های بومی کمک کرد.
مشکلات در روابط تجاری تسلیحات چین و روسیه
پس از انبوهی از سفارشات، خرید تسلیحات چینی از روسیه در اواخر دهه 2000 کاهش یافت. واردات کلی تسلیحات چین طی دوره 2007-2021 نسبت به سال‌های 1992-2006 30 درصد کاهش یافته است. سفارشات از روسیه تا پاییز ۲۰۲۲ کاهش بیشتری را تجربه کرد. چین از سال 2007 حدود 71 درصد از نیازهای تسلیحاتی خود را از روسیه وارد کرده است که کاهش قابل توجهی نسبت به 84 درصد در دوره 15 ساله گذشته دارد.
این کاهش تا حدی نتیجه ناامیدی فزاینده از سرقت مکرر فناوری نظامی و مالکیت معنوی روسیه توسط چین از طریق جاسوسی و هک است. بر اساس تحلیل ChinaPower، حداقل 17 مورد جاسوسی و هک چینی برای سرقت فناوری نظامی روسیه در دو دهه گذشته وجود داشته است. چین به شدت فناوری‌های هوافضای روسیه را هدف قرار داده است. تنها در سال 2004، در سه پرونده قضایی، هفت روس به دلیل ارائه اطلاعات در مورد هواپیماهای روسیه و فناوری‌های ماهواره‌ای به چین محکوم شدند.
جاسوسی و هک تنها بخشی از داستان است. چین بارها با مهندسی معکوس تجهیزات روسی برای تولید خود، توافقات با تامین کنندگان تسلیحات روسی را زیر پا گذاشته است. چین برای توسعه جنگنده J-11 از جنگنده‌های روسی Su-27 کپی کرد و سیستم‌های S-300 SAM را برای تولید سیستم‌های HQ-9 SAM مهندسی معکوس کرد. این امر در مسکو بی‌توجه نبوده است. در سال 2019، شرکت دفاعی دولتی روسیه Rostec ادعا کرد که 500 مورد کپی غیرمجاز از تجهیزات آن در 17 سال گذشته وجود داشته است. در اقدامی نادر، این شرکت علناً از چین انتقاد کرد و اظهار داشت: «چین به تنهایی موتورهای هواپیما، هواپیماهای سوخو، جت‌های عرشه، سامانه‌های پدافند هوایی، موشک‌های دفاع هوایی قابل حمل و آنالوگ‌های سطح به هوای برد متوسط پانتسیر را کپی کرده است».
کاهش نسبی فروش تسلیحات روسیه به چین نیز عمدتاً به دلیل کاهش اتکای چین به تجهیزات ساخت خارجی است. دهه‌ها افزایش هزینه‌های دفاعی و تلاش‌های فشرده برای مدرن‌سازی صنعت دفاعی، چین را به طور فزاینده‌ای قادر به تولید جت‌های جنگنده پیشرفته، کشتی‌های دریایی و سایر تجهیزات خود کرده است.
چین به ویژه هنوز به موتورهای ساخت روسیه برای بسیاری از هواپیماهای ارتش وابسته است. در طول پنج سال گذشته (2017-2021)، موتورهای هواپیما بیش از 54 درصد از واردات تسلیحات چین (از نظر ارزش) را به خود اختصاص داده‌اند که اکثریت قریب به اتفاق آن از روسیه بوده است. برخی از جنگنده‌های رادارگریز چنگدو J-20 چین به موتورهای روسی Saturn AL-31 مجهز هستند و نسخه‌های جنگنده جت توسعه‌یافته Shenyang J-35/FC-31 چین از موتورهای RD-93 روسی استفاده می‌کنند.
با این حال، به نظر می‌رسد چین در حال کار برای جایگزینی موتورهای روسی است. طبق گزارش‌ها، یک موتور WS-10C ساخت داخل در مدل‌های J-20 استفاده می‌شود و گونه های جدید J-35/FC-31 احتمالاً با موتورهای چینی WS-13E تجهیز می شوند. در طول دهه آینده، انتظار می‌رود هر دو هواپیما دارای موتورهای پیشرفته‌تر ساخت چین از جمله WS-15 و WS-19 باشند. هدف چین همچنین حذف تدریجی Soloviev D-30KP-2 روسیه است که در حال حاضر هواپیماهای حمل و نقل بزرگ Y-20 و بمب افکن‌های H-6K چین را تامین می‌کند و موتورهای WS-18 چینی را جایگزین آنها می‌کند.
آینده فروش تسلیحات روسیه به چین
در آینده، عوامل متعددی می‌تواند تجارت اسلحه را به جای بستری برای همکاری، منبع رقابت و نزاع باشد. تلاش‌های مستمر صنعت دفاعی چین برای خوداتکایی می‌تواند منجر به کاهش خرید تسلیحات چینی از روسیه به طور کلی شود. در سال‌های اخیر کاهش قابل توجهی را شاهد بوده‌ایم. چین آخرین بار در سال 2019 تجهیزات نظامی (دو سفارش برای خرید هلیکوپتر ترابری Mi-17) را از روسیه دریافت کرد – بسیار متفاوت از سال‌های قبل که چین بیش از 12 سفارش را در یک سال انجام داد.
حتی اگر چین به خرید اقلام خاصی ادامه دهد، روسیه ممکن است در تامین آنها با چالش‌هایی مواجه شود. در سال 2020، روسیه تحویل سیستم بسیار پیشرفته S-400 SAM به چین را به تعویق انداخت و بهانه آن را همه گیری کووید-19 عنوان کرد. با این حال، برخی این اقدام را اقدامی دیپلماتیک از سوی مسکو برای جلوگیری از خشم هند – بزرگترین خریدار تسلیحات روسیه – در بحبوحه تشدید تنش‌ها و درگیری‌های مرزی بین چین و هند می‌دانستند.
جنگ در اوکراین می‌تواند روسیه را از تحویل سفارشات به چین بازدارد. پس از تهاجم اولیه روسیه به اوکراین در سال 2014، تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه توانایی مسکو را برای تحویل تجهیزات خاص به ویتنام، یکی از بازارهای اصلی صادرات سلاح روسیه، مختل کرد. تحریم‌های شدیدی که علیه روسیه در پاسخ به حمله این کشور به اوکراین در سال 2022 اعمال شد، می‌تواند صنعت دفاعی روسیه را بیشتر مختل کند و توانایی آن را برای تحویل سفارش‌های بزرگ به چین یا سایر مشتریان محدود کند.
در نهایت، اگر پکن تلاش کند تا خود را به عنوان یک بازیگر مسلط‌تر در بازار جهانی تسلیحات تثبیت کند، می‌تواند فشار قابل توجهی بر روابط گسترده چین و روسیه وارد کند. اهمیت روسیه در بازار جهانی تسلیحات در حال حاضر به شدت کاهش یافته است. در سال 2021، صادرات تسلیحات روسیه به 11 درصد از کل جهان کاهش یافت – پایین‌ترین حد در طول دهه‌های گذشته و کاهش شدید نسبت به 32 درصد در سال 2002. تا کنون، چین به دلیل حضور بازیگران قدرتری همچون ایالات متحده و روسیه، دستاورد عمده‌ای در تصاحب سهم بازار جهانی نداشته است. با این وجود، چین ممکن است بتواند از جنگ روسیه در اوکراین برای دستیابی به دستاوردهای حاشیه‌ای در مناطقی مانند خاورمیانه و شمال آفریقا استفاده کند. در بلندمدت، پکن می‌تواند به تامین‌کننده تسلیحات جذاب‌تری تبدیل شود، زیرا کشورهای در حال توسعه به دنبال تنوع بخشیدن به تامین‌کنندگان خود و دوری از روسیه هستند.
در حال حاضر، فروش تسلیحات احتمالاً به عنوان یک عنصر کمرنگ اما مثبت رابطه باقی خواهد ماند. با این حال، با افزایش توانایی‌ها و نفوذ چین، این مورد می‌تواند تغییر کرده و در نهایت به یک موضوع چالش‌‌زا در روابط دوجانبه تبدیل شود.
تمرینات نظامی مشترک
برخلاف کمک‌های نظامی و فروش تسلیحات که طی سال‌ها کاهش یافته است، رزمایش‌های مشترک عنصر نسبتاً جدید و پر رونق روابط نظامی چین و روسیه و محرک تقویت روابط چین و روسیه در سال‌های اخیر است. مانورهای نظامی مشترک مزایای بی‌شماری از جمله تجربه عملیاتی و فرصت‌هایی برای مانورهای بازدارنده به چین و ارتش آزادی بخش می‌دهد. این مزایا ممکن است با رشد قدرت چین و با رکود روسیه، تکامل یا کاهش یابد.
ماهیت در حال تکامل تمرینات مشترک چین و روسیه
چین و روسیه برای اولین بار در سال 2003 در یک رزمایش نظامی با هم شرکت کردند. این رزمایش چندجانبه که ائتلاف 2003 نام گرفت، شامل یک سری تمرینات ضد تروریسم بود و 1300 سرباز از چین، روسیه و سه عضو دیگر از همکاری شانگهای به رهبری چین را گرد هم آورد. دو سال بعد، چین و روسیه اولین رزمایش نظامی دوجانبه خود را به نام ماموریت صلح 2005 برگزار کردند که در شهر ولادی وستوک در شرق روسیه آغاز شد و تا شبه جزیره شاندونگ چین را پوشش می‌داد. این رزمایش یک عملیات بزرگ شامل 8000 سرباز چینی و 2000 سرباز روسی بود که هم مانورهای زمینی و هم آبی خاکی را تمرین می‌کردند. تمرین‌هایی از این دست، متشکل از عملیات زمینی یا چند بعدی، در سال‌های اولیه مانورهای مشترک چین و روسیه معمول بود.
با این حال، با تقویت روابط چین و روسیه، تعداد و نوع تمرینات نیز به طرز چشمگیری افزایش یافت. در سال 2007، آنها اولین رزمایش مشترک شبه نظامی خود را با تمرکز بر رزمایش‌های ضد تروریسم انجام دادند و در سال 2009 اولین رزمایش دریایی مشترک را در خلیج عدن برگزار کردند. از سال 2014، چین و روسیه شروع به شرکت در مسابقات بزرگی مانند مسابقات نیروی هوایی Aviadarts و Tank Biathlon کردند که هر دو اکنون تمرینات سالانه هستند. از آن زمان، این دو کشور با شرکت در شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای و انجام گشت‌های هوایی مشترک، فضای همکاری خود را بیشتر کردند. در مجموع، چین و روسیه در حداقل 78 رزمایش نظامی مشترک بین سال های 2003 تا اواسط سال 2022 شرکت کردند که بیش از نیمی از این رزمایش‌ها از سال 2016 انجام شده است.
مانورهای مشترک چین و روسیه از نظر گستره جغرافیایی نیز گسترش یافته است. رزمایش‌های اولیه عمدتاً در مناطق ناهموار غرب چین و آسیای مرکزی انجام می‌شد، اما تمرین‌های دریایی اخیر در آب‌های دوردست سواحل آفریقای جنوبی، دریای مدیترانه و حتی تا دریای بالتیک برگزار شدند. گشت‌های هوایی مشترک نیز در بخش های وسیعی از اقیانوس آرام غربی صورت گرفته‌اند.
چگونه چین از تمرینات مشترک با روسیه سود می‌برد؟
چین از مانورهای مشترک با روسیه سود زیادی می‌برد. اول و مهمتر از همه، تمرینات مشترک به ارتش آزادیبخش خلق این امکان را داده است که تجربیات ارزشمندی در عملیات با ارتش بسیار با تجربه‌تر روسیه به دست آورد و به ارتش چین فرصت‌هایی برای تمرین در مناطق مختلف جغرافیایی و آب و هوای دور از مرزهای چین داد. این تجربیات برای ارتش آزادیبخش خلق، که در چندین دهه درگیری نظامی در مقیاس بزرگ نداشته، ارزشمند است.
مانورهای مشترک مزایای بیشتری را برای چین (و روسیه) به عنوان ابزاری برای ارسال سیگنال‌های سیاسی و هشدارهای بازدارنده به دشمنان مورد نظر فراهم می‌کند. مقامات چینی مدت‌ها مدعی شده‌اند که تمرین‌های مشترک «طرف ثالث» را هدف قرار نمی‌دهند. با این حال، نسخه 2020 علوم راهبرد نظامی – یک کتاب درسی معتبر منتشر شده توسط دانشگاه دفاع ملی چین – بیان می‌کند که یک رزمایش “نه تنها توانایی‌های رزمی ارتش چین را به دشمنان نشان می‌دهد، بلکه باعث ایجاد شک و تردید می‌شود و آنها را در مورد نیات ما نامطمئن می‌کند.”
در سال‌های اخیر، چین و روسیه به طور فزاینده‌ای از تمرین‌های مشترک برای اعلان هشدار به ایالات متحده و متحدانش استفاده کرده‌اند. در سپتامبر 2016، تنها دو ماه پس از حکم دادگاه دائمی داوری که ادعاهای چین در مورد بیشتر دریای چین جنوبی را باطل کرد، چین و روسیه مانور دریای مشترک 2016 را راه‌اندازی کردند که شامل عملیات تصرف جزایر در دریای چین جنوبی بود. این اولین و تنها رزمایش دریایی آنها بود که در آنجا برگزار شد و پیام واضحی در پاسخ به حکم دادگاه بود. در ماه مه 2022، چین و روسیه گشت هوایی مشترکی را بر فراز دریای ژاپن و دریای چین شرقی انجام دادند که همزمان با نشست رهبران گفتگوی چهارجانبه امنیتی (همچنین به عنوان Quad) در توکیو انجام شد. این اقدام به طور گسترده به عنوان یک واکنش مستقیم و در اعتراض به نشست سران تلقی شد.
پکن همچنین قصد دارد از این تمرینات برای ارسال پیام مثبت به دوستان و همسایگان استفاده کند. بیش از نیمی از رزمایش‌های چین و روسیه چندجانبه است. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و سایر همسایگان در آن سهم اساسی را دارند. این رزمایش‌ها به ارتقای توان نظامی این کشورها کمک کرده و در عین حال به آنها اطمینان می‌دهد که چین و روسیه توانایی و اراده لازم را برای مساعدت به آنها در مقابله با تهدیدات امنیتی منطقه‌ای دارند. آنها با تبدیل این رزمایش‌ها به عنصر مهمی در دیپلماسی پیرامونی چین، در تلاش هستند تا نگرانی کشورهای همسایه در مورد نیات پکن را تقلیل دهند.
در نهایت، تمرینات نظامی مشترک با تسهیل ارتباطات در سطوح مختلف به تقویت روابط دوجانبه گسترده‌تر کمک می‌کند. مانورهای اخیر Zapad/Interaction 2021 از نظر کارشناسان چینی منحصربه‌فرد بود، زیرا دو طرف نه تنها به طور مشترک این رزمایش را انجام دادند، بلکه در برنامه‌ریزی و فرماندهی تمرین‌ها نیز همکاری داشتند. به طور گسترده‌تر، تمرین‌ها فرصت‌هایی را برای رهبران نظامی چین – از جمله معاونان کمیسیون مرکزی نظامی چین و وزرای دفاع – فراهم کرده است تا با همتایان روسی خود دیدار کنند.
علاوه بر این، تمرین‌ها اعتماد و شفافیت متقابل را با آشکار کردن قابلیت‌های مربوط به یکدیگر افزایش می‌دهند. در Zapad/Interaction 2021، بیش از 80 درصد تجهیزات چینی مورد استفاده در این رزمایش جدید بود – از جمله هواپیماهای هشدار دهنده و کنترل زودهنگام هوابرد KJ-500، جنگنده‌های J-20 و J-16، هواپیماهای ترابری Y-20، و پهپادهای جنگی – همه اینها به روسیه فرصتی برای پرداختن به برخی از پیشرفته‌ترین تجهیزات نظامی چین می‌دهد.
پویایی تمرینات مشترک چین و روسیه
منافعی که چین از رزمایش‌های مشترک با روسیه به دست می‌آورد، با تغییر پویایی قدرت چین و روسیه در حال تغییر است. تحلیلگران چینی به طور فزاینده‌ای تاکید می‌کنند که توانایی‌های نظامی چین در حال پیشی گرفتن از روسیه است. به عنوان مثال، یکی از کارشناسان استدلال می‌کند که گروه‌های گردان چینی از نظر تسلیحات و تجهیزات از همتایان روسی خود پیشی گرفته‌اند و گردان‌های تاکتیکی روسی «فقط برای نبرد در شرق اوکراین مناسب هستند… و در مواجهه با دشمنان پیشرفته‌ای مانند ارتش ایالات متحده به راحتی شکست می‌خورند.
حتی چین مدیریت برخی از مانورها را برعهده گرفته در حالی که موقعیت مدیریتی روسیه تنزل یافته است. رسانه‌های رسمی چین، رزمایش Zapad/Interaction 2021 را اولین رزمایشی توصیف کردند که ارتش آزادیبخش خلق رهبری آن را برعهده داشت و عمده تسلیحات به کار گرفته شده در آن چینی بود. لی شویین، محقق آکادمی علوم نظامی، بر منحصر به فرد بودن Zapad/Interaction 2021 تاکید کرد و آن را به عنوان “تغییر نقش” و فرصتی برای ایجاد یک تمرین مشترک معتبر با محوریت ارتش چین توصیف کرد.
این تغییر و تحولات در حال ظهور احتمالاً با رشد قدرت چین و رکود روسیه تثبیت خواهد شد. جنگ روسیه در اوکراین ممکن است این روند را تسریع کند. ارتش روسیه بسیاری را از عملکرد ضعیف خود در اوکراین شگفت زده کرده است و این درگیری برای روسیه پرهزینه و مرگبار بوده است. اگر روسیه در اثر جنگ تحت فشار قرار گرفته و تضعیف شود این امکان وجود دارد تا حجم و مقیاس برخی از تمرینات نظامی کاهش یابد و متعاقب آن منافع عملیاتی نظامی چین در این همکاری مشترک کاهش پیدا کند.
متناوبا، اگر پکن به این نتیجه برسد که عملکرد روسیه در اوکراین به اندازه کافی ضعیف بوده و هزینه‌های روابط نزدیکتر با روسیه بیشتر از منافع آن است، این امکان وجود دارد که چین بخواهد برای شرکت در رزمایش‌های مشترک با روسیه تجدیدنظر کند. با این حال، تنزل کمی و کیفی در روابط نظامی چین و روسیه به ارزیابی مجدد چین از ارزش استراتژیک روابط با روسیه بستگی دارد – نتیجه‌ای که هنوز محتمل به نظر نمی‌رسد.
منبع: csis