پس از تأسیس جمهوری خلق چین در اکتبر 1949، حزب کمونیست حاکم چین به سرعت برای برقراری روابط رسمی با همسایه کمونیست خود در شمال، اتحاد جماهیر شوروی، اقدام کرد. در طول اوایل دهه 1950، دو کشور از روابط مستحکمی بر اساس معاهده دوستی، اتحاد و کمک متقابل چین و اتحاد جماهیر شوروی برخوردار بودند – معاهده‌ای دوجانبه که یک اتحاد امنیتی ایجاد کرد و کمک‌ها و همکاری‌های اقتصادی، نظامی و فناوری قابل توجهی را تسهیل کرد.
با این حال، این رابطه در اواسط دهه 1950 زمانی که یک شکاف ایدئولوژیک بین پکن و مسکو پس از به دست گرفتن رهبری اتحاد جماهیر شوروی توسط نیکیتا خروشچف به وجود آمد، شروع به تیرگی کرد. تشدید تنش‌ها منجر به شکاف چین و شوروی شد که دو کشور را درگیر خصومت آشکاری کرد، از جمله درگیری نظامی در سال 1969 در جزیره ژنبائو (دامانسکی) که تقریباً به جنگ منجر شد. شکاف بین دو کشور به قدری شدید بود که مائو رهبر چین را به دنبال عادی سازی روابط با ایالات متحده برای ایجاد تعادل در برابر تهدید شوروی وادار کرد.
تنش‌های بین دو قدرت کمونیستی تا اواخر دهه 1980 ادامه یافت. در دوران دنگ شیائوپینگ، چین سیاست خارجی عمل‌گرایانه‌تر و کمتر ایدئولوژیک را دنبال می‌کرد که باعث تنش‌زدایی با اتحاد جماهیر شوروی شد. کاهش تنش‌ها منجر به اجلاس سران چین و شوروی در سال 1989 شد که در آن میخائیل گورباچف رهبر شوروی از پکن بازدید کرد تا با دنگ و دیگر رهبران چین دیدار کند. این اجلاس اولین دیدار بین رهبران دو کشور از دهه 1950 بود و نشان از سرگیری رسمی روابط عادی دولت با دولت و حزب به حزب بود.
همزمان با سفر جیانگ زمین، رهبر چین به مسکو در سال 1991، دو کشور توافق کردند که بخشی از اختلافات مرزی دیرینه خود را حل کنند. این تحولات با ارتقای روابط در سال 1996 به “مشارکت هماهنگی استراتژیک” و همچنین توافقنامه چند جانبه اعتمادسازی در زمینه نظامی در مناطق مرزی بین چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان به اوج رسید. کاهش متقابل نیروهای نظامی در امتداد مرزهای مشترکشان.
سال‌های پس از آن شاهد بهبود پیوسته روابط دو کشور بودیم به ویژه در دهه ۲۰۰۰ این امر با شتاب قابل توجهی همراه بود. در سال 2001، چین و روسیه معاهده حسن همجواری و همکاری دوستانه را امضا کردند که “در تلاش برای ارتقای روابط بین دو کشور به سطح کاملاً جدیدی است.” در همان سال، روسیه با چین و سایر کشورها (قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان) به عنوان اعضای موسس سازمان همکاری شانگهای (SCO) به رهبری چین، که هدف آن ارتقای همکاری بین چندین کشور در سراسر قاره اوراسیا است، پیوست. چند سال بعد، در سال 2004، چین و روسیه با حل و فصل نهایی اختلافات مرزی خود به پیشرفت چشمگیری دست یافتند.
بهبود روابط سیاسی و دیپلماتیک در این دوره با افزایش شدید همکاری‌های اقتصادی و نظامی همراه بود. از سال 2000 تا 2010، کل تجارت سالانه چین با روسیه (واردات به علاوه صادرات) شش برابر شد و از 8 میلیارد دلار به 55.5 میلیارد دلار رسید. در حوزه نظامی، چین و روسیه اولین مانور نظامی مشترک خود را که به عنوان ماموریت صلح شناخته می‌شود، در اوت 2005 برگزار کردند. فروش تسلیحات روسیه به چین نیز در طول این دهه افزایش یافت. طی دوره 2000 تا 2010، خرید تسلیحات چین از روسیه 258 درصد بیشتر از دهه قبل بوده است.
چین و روسیه در طول دهه 2010 به تقویت روابط خود ادامه دادند. در سال 2011، دو طرف دهمین سالگرد امضای معاهده حسن همجواری و همکاری دوستانه را با ارتقای روابط چین و روسیه به “مشارکت راهبردی جامع همکاری” جشن گرفتند. در سال 2019، این دو کشور یک بار دیگر روابط خود را به یک “مشارکت جامع همکاری راهبردی” برای یک دوره جدید ارتقا دادند. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در جریان سفر رسمی به مسکو به مناسبت ارتقاء روابط در سال 2019، اظهار داشت: «روابط چین و روسیه شاهد توسعه مستمر، پایدار و سالم در سطح بالا است و در بهترین حالت خود در تاریخ روابط دو کشور است.»
از آنجایی که چین و روسیه روابط خود را با یکدیگر تقویت کرده‌اند، هر دو طرف به دنبال همکاری در جایی بوده‌اند که برای طرفین سودمند باشد و در عین حال از مداخله در منافع اصلی یکدیگر اجتناب کنند. این رویکرد در بسیاری از بیانیه‌های مشترکی که چارچوب روابط شکل می‌دهند، بیان شده است. در بیانیه مشترک سال 2019 برای ارتقای روابط، پنج اصل اساسی این روابط ذکر شده است که از جمله آنها اصل “تفاهم متقابل و سازگاری و همکاری برد-برد” است. این رویکرد، بر اساس منافع مشترک و سازگاری، به پکن و مسکو کمک کرده تا شوک‌های متعددی را تحمل کنند و از نوعی اتحاد ایدئولوژیک سفت و سخت که به شکاف بین چین و شوروی در قرن بیستم منتهی شد، اجتناب کنند. برای مثال، تصمیم چین برای عدم مخالفت با الحاق کریمه به روسیه در سال 2014، نقش مهمی در تحکیم روابط و شکل دادن ان به شکل کنونی داشت.
در 4 فوریه 2022 – کمتر از سه هفته قبل از شروع تهاجم روسیه به اوکراین – هنگامی که شی جین پینگ با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در حاشیه بازی های المپیک زمستانی در پکن دیدار کرد، همین پویایی ها دوباره در جریان بود. این دیدار اولین دیدار حضوری شی با یک رهبر خارجی از زمان شروع همه‌گیری کووید-19 بود. این دیدار در بیانیه ای مشترک به پایان رسید که در آن مجدداً تأکید شد که «روابط روسیه و چین برتر از اتحادهای سیاسی و نظامی دوران جنگ سرد است». در این بیانیه آمده است: «دوستی بین دو کشور هیچ محدودیتی ندارد، هیچ زمینه‌ای برای همکاری «ممنوع» وجود ندارد.
منبع: csis