به گفته گنگ، دانشمندان و مهندسان چینی از کشورهای مختلفی مانند ایالات متحده، کانادا و بریتانیا به دعوت یک سازمان دولتی، برای شرکت در یک گفتگوی گروهی آنلاین در حوزه “نخبگان برجسته خارج از کشور و تطبیق پروژه‌ها و ارتباطات” گرد هم آمده بودند.
از آنجا که وقتی دولت‌های محلی آگهی جذب و استخدام دانشمندان واجد شرایط تحصیلکرده در کشورهای غربی را منتشر می‌کنند، تعداد زیادی از علاقه‌مندان متقاضی شرکت در موقعیت‌های موردنظر خواهند بود، ممکن است دولت‌ها در فرآیند انتخاب نخبگان ذی‌صلاح با چالش مواجه شوند. از این رو به تدریج این وظیفه به واسطه‌های معتبر سپرده شده است.
به گفته یکی از این واسطه‌ها، این موضوع به ویژه به سود شرکت‌های داخل چین است، چرا که غالبا در جستجوی نخبگان خارج از کشور با مشکلاتی روبرو هستند. علاوه بر این، برخی از موقعیت‌های شغلی برجسته این شرکت‌ها، به صورت عمومی آگهی نمی‌شوند.
این واسطه که در این رابطه بیش از ده سال تجربه دارد، می‌گوید تعداد موسسات استعدادیاب، پس از آغاز طرح هزار نخبه (TTP) در سال ۲۰۰۸ (به عنوان مهم‌ترین ابتکار برای جذب دانشمندان برجسته جهانی به چین) رو به افزایش گذاشت و علیرغم افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی از سال ۲۰۱۸ (زمانی که دولت آمریکا به مدت چهار سال دانشمندان چینی تبار را به جاسوسی اقتصادی متهم کرده و تحت تعقیب قرار داده بود) فعالیت این نهادها به مراتب گسترش بیشتری یافته است.
او گفت: “افرادی مانند نمایندگان دولت یا روسای دانشگاه‌های چین که قبلاً می‌توانستند شخصاً برای جذب نخبگان به آمریکا بروند، دیگر عملا قادر به انجام چنین کارهایی نیستند”.
مدیر یکی از همین موسسات استعدادیابی در ژجیانگ می‌گوید که موسسه او در ایالات متحده، سراسر اروپا و سنگاپور شعبه‌هایی دارد که به او امکان می‌دهد با نخبگان تماس گرفته و از طرف دولت، آنها را انتخاب و جذب کند.
تعداد دقیق چنین موسساتی در چین و در سراسر جهان مشخص نیست. اما به گفته وی، تعداد آنها در حال افزایش است. او به این سوال که آیا این افزایش، مستقیما از تشدید بحران‌های سیاسی ناشی شده است یا خیر، پاسخ نداد.
پکن با تمام توان در تلاش است تا برای افزایش خودکفایی این کشور در حوزه علم و فناوری، استعدادهای برجسته خارج از کشور را جذب کرده و به چین بازگرداند. این اقدامات، یک حرکت سیستماتیک است که دولت‌های محلی، واسطه‌ها، شرکت‌های استعدادیاب و حتی ارتباطات شخصی در آن دخیل هستند.
محور اصلی این تلاش‌ها، بر پاشنه برخی طرح‌های عمومی و بزرگ چرخیده است. اما در سال‌های اخیر تقاضا برای واسطه‌هایی که در خفا به استعدادیابی مشغول شوند، رشد فزاینده‌ای داشته است.
طبق مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۸ در مجله نیچر منتشر شد، برنامه TTP در طول ده سال اول فعالیت خود، توانست بیش از ۷۰۰۰ نفر را جذب کند.
در سال ۲۰۱۸ مصادف با دهمین سال اجرای برنامهTTP ، ترامپ در کاخ سفید طرح بحث‌برانگیزی را بر علیه چین و دانشمندان چینی به دلیل آنها ارتباط با پکن، به راه انداخت.
قبل از اینکه این طرح در فوریه ۲۰۲۲ توسط وزارت دادگستری ایالات متحده لغو شود، از حدود ۱۵۰ دانشمند چینی به موجب همین طرح، بازرسی و تحقیقات علنی صورت گرفت و حدود بیست نفر از آنها با اتهامات کیفری، مورد پیگرد قانونی واقع شدند. هنوز هم محققان چینی‌الاصل در ایالات متحده با ترس و اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند. پس از شروع این طرح، چین بلافاصله فهرست آنلاین اعضای TTP را حذف کرده و از ترویج این برنامه دست کشید.
مدیر موسسه استعدادیابی ژجیانگ، سازمان خود را به عنوان یک موسسه نیمه دولتی و ارائه دهنده عمدتاً سه نوع خدمات معرفی کرد. نخستین خدمت، کمک به دولت در جستجوی مناسب‌ترین و واجد شرایط‌ترین مهاجران چینی تحت عناوین برنامه‌های مختلف استعدادیابی است.
برخلاف شرکت‌های استعدادیاب معمولی که نخبگان را برای شرکت‌ها پیدا می‌کنند، این موسسه برای دولت کار می‌کند و دولت هم تنها در قبال جذب موفق نخبگان، به موسسه پول پرداخت می‌کند.
در حال حاضر، دولت چین با پیشنهاد بسته‌های سخاوتمندانه در زمینه راه‌اندازی کسب و کار، تسهیلات حمایتی و سیاست‌های دلگرم‌کننده، شرکت‌های فناور را تشویق می‌کند. این موسسه همچنین به دانشمندان خارج از کشور که به دنبال فرصت‌هایی برای راه‌اندازی کسب و کار هستند کمک می‌کند تا بتوانند بر اساس نیازهای خود، متقاضی بهره‌مندی از این این مزایا شوند.
یک دانشمند زیست‌شناس چینی به نام وانگ که در نزدیکی بوستون زندگی می‌کند، به یاد می‌آورد که شی یی‌گنگ، رئیس دانشگاه وست‌لیک در استان ژجیانگ، در یک سخنرانی در دانشگاه هاروارد، صراحتا اظهار کرده بود قصد دارد دانشمندان برجسته را جذب کند.
وانگ گفت: “البته که امروز چنین چیزی ممکن نیست”، و توضیح داد که ایالات متحده در حال حاضر نسبت به این گونه فعالیت‌ها بسیار حساس است و ورود دانشمندان چینی به امریکا، به جز دارندگان اقامت این کشور، تا حد زیادی محدود شده است، چه رسد به اینکه به دنبال شکار نخبگان به امریکا سفر کرده باشند.
وخامت اوضاع، باعث شد تا برخی از شیوه‌ها تغییر کند و مقررات جدید وضع شود. از آنجا که برنامه TTP به یک موضوع حساسیت‌برانگیز تبدیل شده بود، برنامه‌ای جدید بر اساس آن طراحی شد که بی سر و صدا اجرا می‌شود و علاقه‌مندان به کار در شرکت‌های خصوصی یا دولتی چین تحت برنامه TTP ، اکنون در طرح‌هایی مانند Qiming و Changcheng جذب خواهند شد.
برنامه هزار جوان نخبه که در سال ۲۰۱۰ برای جذب و پرورش دانشمندان مهاجر پس از دریافت مدرک دکترا در خارج و بازگشت به چین اجرا شد، حالا به‌عنوان برنامه پژوهشگران جوان ممتاز (خارج از کشور) تغییر نام داده است. در عین حال، محرمانگی و حفاظت از اطلاعات متقاضیانی که در حال انجام تحقیقات پیشرفته و توسعه فناوری هستند هم به نهایت خود رسیده است. به عنوان مثال، مطالب حساس به صورت آنلاین و از طریق پلتفرم شبکه‌های اجتماعی منتقل نخواهند شد.
یک دانشمند چینی فعال در حوزه فناوری نانو که بیش از دو دهه در ایالات متحده کار کرده است، به شرط عدم افشای هویت خود گفته است اگرچه فعالیت‌های آفلاین بین‌المللی دانشگاهیان سخت‌تر شده، اما احساس می‌کند تلاش‌ها برای بازگرداندن دانشمندان چینی که در خارج از کشور تحصل کرده‌اند، بیش‌تر شده است.
او افزود که طی شش ماه گذشته چندین ایمیل دریافت کرده است که از او دعوت کرده‌اند تا در جلساتی آنلاین حضور به هم رساند؛ روشی برای گردهم‌آیی متقاضیان کار در خارج از کشور و شناسایی نامزدهای بالقوه برای دانشگاه‌ها یا مؤسسات تحقیقاتی.
وی ادامه داد: “نمی‌توانم بگویم دقیقا چند ایمیل دریافت کرده‌ام، اما به تخمین من، تعداد این ایمیل‌ها در مقایسه با سال‌های گذشته تقریبا ۵۰ درصد افزایش داشته است. وی افزود که شرکت‌های استعدادیاب در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند لینکدین نیز با او تماس گرفته‌اند.
هم واسطه‌ها و هم مدیران بر این باورند که برنامه‌های استعدادیابی در سطوح مختلف دولتی در چین در حال فعالیت هستند و در حال حاضر از لحاظ سابقه، تجربه و سن نسبت به قبل، گزینه‌های بیشتری از جمله دانشجویان دکترای جوان، دانش‌پژوهان میان‌سال و کارشناسان با سابقه مشمول شرکت در این برنامه خواهند بود.
با این حال، همه دانشمندانی که با آنها مصاحبه شده است، عقیده دارند که به احتمال زیاد، افراد برجسته‌تر چه در دانشگاه و چه در صنعت، به جای جذب شدن توسط این واسطه‌ها، از طریق ارتباطات شخصی برای مشاغل مورد نظر انتخاب خواهند شد.
وانگ، دانشمند زیست‌شناس در این خصوص می‌گوید: “تا آنجا که من می‌دانم، برترین نخبه‌ها از طریق افراد نزدیک و مورد اعتماد خود دعوت به کار می‌شوند.” معمولا پژوهشگران ارشد یا کارآفرینان برجسته، برای آگهی‌های شغلی آنلاین، درخواست نمی‌دهند.
به عنوان مثال، فو شیانگدونگ دانشمند عصب شناس، که در اوایل سال جاری به دلیل همکاری با دانشگاه ووهان مجبور به استعفا از دانشگاه کالیفرنیا در سن دیه‌گو شد، در ماه مارس به دانشگاه وست‌لیک پیوست تا به تحقیقات خود در زمینه بیماری پارکینسون و سایر بیماری‌های دژنراتیو یا تخریبی ادامه دهد.
مدیرگروه یکی از دانشگاه‌های چین که خواست نامش فاش نشود، گفت که رئیس وست‌لیک، بلافاصله فو را دعوت به همکاری کرد و کمک‌های مالی قابل توجهی به او پیشنهاد شد. او گفت که امضای قرارداد کاری با دانشمندان برجسته در این سطح، تنها به صورت “موردی” انجام می‌پذیرد.
از سوی دیگر، نقل مکان از جوامع غربی به چین برای دانشمندان، تصمیمی بسیار مهم به شمار می‌آید.
وانگ در این خصوص می‌گوید: ” نخبگان ارشد چینی تبار از محدودیت‌ها و کنترل‌های شدید ناامید شده‌اند و برای برگشتن به چین، بسیار مردد و محتاط هستند. مگر اینکه دلایل شخصی خاصی وجود داشته باشد.”
از جمله دلایل تردید آنها، احتمال کاهش یا قطع ارتباطات با ایالات متحده در صورت کار در مؤسسات چینی، دشواری بالقوه انطباق با یک محیط یا سیستم کاری جدید و علاوه بر آن نگرانی از عدم تحقق برخی از شرایط وعده داده شده است.
چند ماه پیش، دانشمند فناوری نانو مذکور، به چین سفر کرد. به گفته او، شهرهای مختلف و «تقریباً همه جا»، مملو از برنامه‌های مختلف جذب نخبگان بود که توسط دولت‌های استانی و شهری ارائه می‌شد.
اما به عقیده او، تشخیص این که کدام برنامه قابل اعتماد است، بسیار سخت است و چنین احساسی، به دنبال این واقعیت تقویت می‌شود که برخی از همکاران و دانشجویان او که در برنامه‌های استعدادیابی چینی انتخاب شده بودند، از تامین مالی و دیگر مزایای وعده داده شده، برخوردار نشدند.
به باور وانگ، مقامات چینی باید توجه خود را به بهبود محیط پژوهشی و علمی داخلی معطوف کنند، نه اینکه با رویکردهای مختلف استعدادیابی، به دنبال شکار نخبگان باشند.
دانشمند فناوری نانو در نهایت هم از ایده یافتن شغل در یک موسسه چینی از طریق طرح‌های استعدادیابی منصرف شد.
وی گفت: «من سال‌هاست که در خارج از کشور کار می‌کنم، شبکه شخصی قدرتمندی در چین ندارم و بنابراین نگرانم دسترسی به کمک‌های مالی و یک تیم بزرگ‌تر برای انجام تحقیقاتم چالش‌برانگیز باشد. من نمی‌خواهم برای برآورده کردن معیارهای مشخصی مثل انتشار تعداد معینی مقاله دانشگاهی در سال کار کنم. این راه و روش به نوآوری ختم نخواهد شد.»
منبع: scmp