کشورهای نفت خیز حوزه خلیج فارس از ثروت خود برای تعمیق روابط با چین در بحبوحه نگرانی در مورد آینده مشارکت امنیتی طولانی مدت با آمریکا استفاده می‌کنند.
هفت ماه پس از شرکت شی جین پینگ رئیس جمهور چین در اولین اجلاس سران چین و کشورهای حوزه خلیج فارس در ریاض، تبادلات اقتصادی بین دومین اقتصاد بزرگ جهان و کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی فراتر از خرید نفت خام شتاب گرفته است.
یکی از معاملاتی که می‌تواند از روابط نزدیک‌تر در ماه‌های آینده منتفع شود، عرضه اولیه سهام غول بذر چینیSyngenta به ارزش 9 میلیارد دلار در شانگهای است. به گفته افراد مطلع، مشاوران این شرکت تحت حمایت دولتی با صندوق‌های مستقل خاورمیانه از جمله اداره سرمایه‌گذاری ابوظبی و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی در مورد تبدیل شدن به سرمایه‌گذاران اصلی گفتگو کرده‌اند.
بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط بلومبرگ، ارزش خرید و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خلیج‌فارس در چین نسبت به سال گذشته بیش از ۱۰۰۰ درصد افزایش یافته و به ۵.۳ میلیارد دلار رسیده است. داده‌ها همچنین نشان می‌دهد که امسال احتمالا بیشترین معاملات تاریخ در این زمینه ثبت خواهد شد.
شرکت سرمایه گذاری Mubadala، صندوق دارایی 280 میلیارد دلاری ابوظبی، در حال افزایش فعالیت در چین به منظور سرمایه گذاری در این کشور است. دبی هم شاهد افزایش مشارکت 24 درصدی شرکت‌های چینی در منطقه آزاد خود بوده است. مقامات ریاض هم چین را به عنوان یک شریک مهم برای دستیابی به چشم انداز 2030، طرح تحول اقتصادی و اجتماعی چند تریلیون دلاری محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی، توصیف می‌کنند. مجموعه‌ای از شرکت‌های چینی برای شهر آینده نگر عربستان موسوم به نئوم (NEOM) قرارداد بسته‌اند.
این رابطه در خارج از جبهه اقتصادی نیز در حال گسترش است. در نشست دسامبر، شی پیشنهاد داد که در مذاکرات ایران و عربستان سعودی میانجیگری کند که منجر به توافقی مهم در ماه مارس برای احیای روابط شد.
برخی در واشنگتن نگرانی‌هایی را مطرح می‌کنند که نفوذ فزاینده چین در خاورمیانه می‌تواند منافع آمریکا را در درازمدت به چالش بکشد. در حالی که ایالات متحده همچنان شریک نظامی مسلط کشورهای خلیج فارس است، ژنرال مایکل ای. کوریلا، رئیس فرماندهی مرکزی ایالات متحده، در نشست اخیر کنگره درباره تلاش‌های هماهنگ چین برای تضعیف این امر هشدار داد و به افزایش فعالیت تجاری و فروش تسلیحات نظامی پکن به کشورهای منطقه اشاره کرد.
حسن الحسن، پژوهشگر مستقر در بحرین در مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، که به طور منظم با مقامات خلیج فارس ملاقات می‌کند، در این باره می‌گوید که نارضایتی از چتر امنیتی چند دهه‌ای آمریکا طی 15 سال گذشته در خاورمیانه شکل گرفته که با آنچه کشورهای حاشیه خلیج فارس به عنوان سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی واشنگتن در قبال منطقه تلقی می‌کنند، تشدید شده است.
الحسن می‌گوید: اکنون آنها (مقامات کشورهای حاشیه خلیج فارس) در حال تنظیم مجدد سیاست‌های خارجی بر اساس برنامه‌های اقتصادی خود هستند. آنها روابطی را در اولویت قرار خواهند داد که در خدمت دیدگاه‌های اقتصادی ملی باشد.
مقامات خلیج فارس می‌گویند که حرکت آنها به سمت چین با هدف جایگزینی واشنگتن با پکن به عنوان شریک اصلی نیست، اما آنها خواهان مجموعه گسترده‌تری از اتحادهای جهانی هستند.
فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در یک کنفرانس مطبوعاتی در ژوئن با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا که به عربستان سعودی سفر کرده بود، گفت: من به این بازی حاصل جمع صفر نسبت نمی‌دهم. من فکر می‌کنم همه ما می‌توانیم شراکت‌های متعدد و تعامل‌های متعدد داشته باشیم، و ایالات متحده در بسیاری از موارد همین کار را می‌کند.
چین از این رویکرد حمایت می‌کند. وو سایک، نماینده سابق چین در خاورمیانه، در کنفرانسی در دانشگاه تسینگ‌هوا پکن، از حاکمان منطقه خواست که «چندجانبه‌گرایی واقعی را دنبال کنند». وی گفت: چین و سایر کشورها می‌توانند از یکدیگر بیاموزند، از یکدیگر حمایت کنند و به سمت همکاری برد-برد حرکت کنند.
چندی پیش هزاران کارآفرین و مقامات دولتی از چین برای شرکت در بزرگترین گردهمایی تجاری اعراب-چین به ریاض سفر کردند. دولت عربستان سعودی اعلام کرد که در این گردهمایی تفاهم نامه‌هایی به ارزش بیش از 10 میلیارد دلار امضا شده است که در میان آنها قراردادی به ارزش 5.6 میلیارد دلار توسط سعودی‌ها برای توسعه صنعت خودرو با شرکت چینیHuman Horizons امضا شد.
در همین حال، در ابوظبی، شرکت هوش مصنوعی G42 به ریاست شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات، چین را به عنوان بازار برتر برای استقرار سرمایه در خارج از کشور معرفی کرده است. سخنگوی صندوق اماراتی Mubadala هم گفته است: ما همچنان به دنبال فرصت‌های امیدوارکننده در سراسر آسیا هستیم، در بازارهایی که با استراتژی بلندمدت ما همسو هستند.
تقویت روابط
داشتن شرکای جایگزین، قدرت‌های خلیج فارس را کمتر به ایالات متحده وابسته می‌کند. در ماه‌های اخیر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر تولیدکنندگان اوپک بارها از فشارهای آمریکا برای افزایش عرضه نفت سرپیچی کرده‌اند.
واشنگتن تلاش‌های خود را برای احیای مجدد روابط در خلیج فارس انجام می‌دهد. در ماه‌های اخیر، مقامات ارشد آمریکا به شهر جده رفته‌اند تا با ولیعهد دیدار کنند و در صدد هستند تلاش برای تضمین یک پیمان صلح با اسرائیل بر اساس توافق‌نامه ابراهیم را احیا کنند.
اما مقامات آمریکایی در ظاهر می‌گویند که از میانجیگری چین در خاورمیانه استقبال می‌کنند. بلینکن در ماه ژوئن گفت: در رابطه با چین، ما همچنین بسیار واضح گفته‌ایم که از کسی نمی‌خواهیم بین ایالات متحده و چین یکی را انتخاب کند. ما صرفاً در تلاش هستیم تا مزایای مشارکت خود و دستورکار مثبتی را که در تلاشیم انجام دهیم، را نشان دهیم.
تجارت، در درجه اول نفت، کلید روابط بین چین و خلیج فارس است. جریان تجاری دو طرفه بین عربستان سعودی و چین از 834 میلیون دلار در سه دهه قبل به 117 میلیارد دلار در سال گذشته افزایش یافت. بر اساس داده‌های جمع آوری شده توسط بلومبرگ، تجارت دوجانبه امارات و چین نیز از 1.15 میلیارد دلار در سال 1992 تقریباً صد برابر شده و به 107 میلیارد دلار در سال 2022 رسیده است. امارات متحده عربی در بیانیه‌ای اعلام کرده است که انتظار دارد تجارت با چین مانند سایر شرکای کلیدی اقتصادی افزایش یابد.
معامله انرژی
روابط انرژی در حال تعمیق بیشتر است. در آخرین معامله بزرگ، عربستان سعودی قراردادی به ارزش 3.6 میلیارد دلار برای خرید 10 درصد از شرکت پتروشیمی رونگ شنگ چین امضا کرد. شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی در مجمعی درباره چین گفت: خیلی چیزها است که ما می‌خواهیم با آنها (چینی‌ها) انجام دهیم و خیلی چیزها می‌خواهند با ما انجام دهند.
پاتریک تسانگ، که در ماه مارس باشگاه سفیران هنگ کنگ را تأسیس کرد، گفت که مشغول تسهیل جلسات بین غول‌های فناوری چین و صندوق‌های ثروت کشورهای حاشیه خلیج فارس است.
واشنگتن همچنان حامی اصلی امنیتی کشورهای خلیج فارس به خصوص از طریق پایگاه‌های نظامی است و ایالات متحده بزرگترین منبع سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای کشورهایی مانند عربستان سعودی است. با این حال، آمریکا تمایلی به دادن ضمانت‌های امنیتی و تسلیحات پیشرفته به عربستان سعودی و امارات از جمله جت‌های جنگنده F-35 نداشته است.
ژنرال کوریلا، رئیس فرماندهی مرکزی ایالات متحده، در اظهارات خود به کنگره گفت که فروش نظامی چین در منطقه طی دهه گذشته 80 درصد افزایش داشته و این در حالی است که فروش آمریکا با کاهش 30 درصدی مواجه شده است. او درباره “مسابقه بین همگرایی با شرکای ما و نفوذ چین به منطقه” هشدار داد.
گفتگوهای تعلیق شده
در سال 2021، امارات متحده عربی پس از رد شرایط ایالات متحده از جمله درخواست برای حذف شرکت فناوری هواوی از شبکه مخابراتی خود، مذاکرات در مورد معامله 23 میلیارد دلاری برای خرید جت‌های F-35 و سایر تسلیحات را به حالت تعلیق درآورد. امارات متحده عربی بعدها با خرید هواپیماهای جنگی و تهاجمی سبک چینی L15 موافقت کرد. در ماه مه هم، امارات اعلام کرد که شرکت در گشت زنی‌های دریایی به رهبری آمریکا در خلیج فارس را متوقف کرده است.
دیپلمات‌های غربی و مقامات اماراتی می‌گویند که امارات از تاخیر ایالات متحده در تقویت کمک‌های نظامی پس از حمله موشکی یمنی‌ها به ابوظبی در ژانویه 2022 ناراحت است. یکی از مقامات امارات متحده عربی که خواست نامش فاش نشود در این باره گفت: هر چه آمریکا کمتر درگیر باشد، فضای بیشتری برای چین وجود خواهد داشت.
یک مقام ارشد سعودی هم گفت که کشورش نیاز به کاهش تنش‌ها با دیگر کشورهای منطقه و یافتن شرکای دیگری برای همکاری می‌بیند، زیرا آمریکا را شریک امنیتی قابل اعتمادی نمی‌داند.
به گفته گالیا لاوی، کارشناس روابط چین و خاورمیانه در موسسه مطالعات امنیت ملی در تل آویو، در حال حاضر، کشورهای خلیج فارس هیچ جایگزین واقعی برای ایالات متحده ندارند. چین به هیچ وجه ضمانت امنیتی نمی‌دهد، بنابراین بهتر است با آمریکا باشند تا اینکه از چین هیچ تضمینی وجود نداشته باشد. او گفت که با این حال، منافع چین در منطقه “همچنان بزرگتر می‌شود.”
ویکتور گائو، نایب رئیس مرکز چین و جهانی شدن، یک اندیشکده مستقر در پکن، هم گفت: در خاورمیانه، چین اکنون شاهد چرخش تمایلات به سمت خود است. چین از این انعطاف پذیری در مواضع برخوردار است و همیشه می‌خواهد ببیند “چه می‌خواهید؟”
منبع: bloomberg