در دومین سالی که از همه‌گیری کرونا در دنیا می‌گذرد، دانشگاه‌ها همچنان با ویروس کرونا دست‌به‌گریبان هستند.
بعد از یک‌سال پرتنش در سال ۲۰۲۰ که دانشگاه‌ها را کامل به تعطیلی کشاند، سال جاری با وجود تزریق واکسن کرونا و واکسینه‌شدن جمعیت زیادی از دانشجویان و استادان و دانشگاهیان، برخی دانشگاه‌های دنیا به‌صورت حضوری و برخی نیز به‌صورت ترکیبی آنلاین و حضوری به فعالیت خود ادامه دادند. با توجه به بازشدن مرزها و پذیرش دوباره دانشجویان بین‌المللی در برخی دانشگاه‌ها، وضعیت مالی آموزش عالی تا حدودی بهتر شده و بعضی دانشگاه‌ها از وضعیت رکود خارج شده‌اند. در آستانه پایان سال۲۰۲۱، به بررسی وضعیت دانشگاه‌های دنیا پرداخته‌ایم تا از چگونگی عملکرد آنها در سالی که به پایان آن رسیدیم، اطلاع کسب کنیم.
تا سال‌ها آمریکا سردمدار تولید علم در جهان بود و به‌واسطه دراختیار داشتن دانشمندان و محققانی توانمند از سراسر جهان رتبه نخست را در این زمینه کسب کرده بود. در این میان، چین با توجه به اینکه پرجمعیت‌ترین کشور جهان است و بالاترین شمار دانشجویان بین‌المللی را در کشورهای دیگر دراختیار دارد، سال‌هاست برای برتر شدن در تولی علم تلاش می‌کند تا اینکه سال گذشته این کشور توانست گوی سبقت را از آمریکا برباید و در جایگاه اول برترین کشورها در تولید علم دنیا بنشیند؛ جایگاهی که چینی‌ها برای آن برنامه‌ریزی درازمدتی انجام داده و سال‌ها تلاش کرده‌اند و ماحصل آن تا به‌امروز کسب رتبه نخست دنیا و جلو افتادن از آمریکا بوده است. در این مسیر به‌طور قطع نمی‌توان نقش دانشگاه‌ها را در تربیت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان و تولید محققان و دانشمندان فعال در عرصه‌های علمی این کشور نادیده گرفت.
نقش دانشگاه‌های چین در مدرن‌سازی کشور
به گزارشcgtn، دانشگاه‌های برتر چین نقش بزرگی در توسعه و رشد این کشور طی ۵سال آینده و پس از آن خواهند داشت؛ چراکه دومین اقتصاد بزرگ جهان وعده تبدیل شدن به یک نیروگاه نوآوری را در سال‌های آینده داده که سنگ‌بنای آن از همین روزها گذاشته شده است. دانشگاه «سینگهوآ» بدون‌شک یکی از برجسته‌ترین دانشگاه‌های چین از مهم‌ترین مراکز آموزش عالی در این مسیر است. رئیس‌جمهور چین به‌تازگی طی بازدید از این دانشگاه، خواستار ساخت دانشگاه‌هایی در سطح جهانی با ویژگی‌های چینی شده تا در خدمت نوسازی ملی باشند. به گفته او، سال۲۰۲۱ شروع مسیر حرکت چین به‌سمت مدرن‌سازی سوسیالیستی است. درواقع، توسعه چین و حزب حاکم بیش از هر زمان دیگری به آموزش عالی، دانش علمی و استعدادهای عالی نیاز دارد. طی برنامه‌ای که چین برای مدرن‌سازی در نظر گرفته، این کشور توسعه مبتنی‌بر نوآوری را در پیش خواهد گرفت و تلاش می‌کند پیشرفت‌های بزرگی در فناوری‌های کلیدی و اصلی ایجاد کند. نوآوری در مرکز حرکت مدرن‌سازی چین قرار دارد. دولت چین متعهد شده است در این مسیر از توسعه دانشگاه‌های تحقیقاتی و پژوهشی با کیفیت بالا حمایت کند و استعدادهای درجه یک بیشتری را در علم‌وفناوری پرورش دهد.
توسعه آموزش مهندسی
با توجه به اینکه دولت چین نخستین گام‌ها را برای ورود به طرحی درازمدت برای مدرن‌سازی این کشور برداشته و قرار است با توسعه آموزش مهندسی به‌عنوان یکی از زمینه‌های کلیدی مرحله میانی، راه خود را برای پیشرفت بیشتر در فناوری هموار کرده است. آموزش‌های جدید حوزه مهندسی نقشی حیاتی برای دانشگاه‌ها ایفا می‌کنند که به‌دنبال تولید تحقیقات آکادمیک پیشرو و فناوری‌های کلیدی است. دانشگاه‌های چین قصد دارند طی ۵سال آینده رشد استعدادها و توسعه تحقق و توسعه را با تقویت آموزش مهندســـــی سرعت بخشند. این کشــــــور ایده ارتقای آموزش مهندسی را در سال۲۰۱۶ بررسی کرد و برنامه خـــود را در سال بعد از آن اعلام کرد. در سال۲۰۱۸، وزارت آموزش عالی طرحی را برای تقویت آموزش آکادمیک در چهار زمینه مهندسی، کشاورزی، پزشکی و هنرهای آزاد منتشر کرد. در این مسیر، دانشگاه «پکین» به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین دانشگاه‌های چین موسسه‌ای را برای مطالعات هوش مصنوعی در سال۲۰۱۹ افتتاح کرد و در سال۲۰۲۰ هم موسسه‌هایی برای علوم مواد و مهندسی راه‌اندازی شد. فناوری‌های آینده و مدارهای یکپارچه هم در سال۲۰۲۱ افتتاح شد و قرار است در سال‌های آینده مدارس جدیدی برای علوم کامپیوتر و الکترونیک هم در دستورکار قرار گیرند تا پرورش استعدادهای نوآورانه و دستیابی به پیشرفت‌های فناوری را دوچندان کنند. درقالب این موسسه‌های فناورانه دانشگاهی قرار است حدود ۵میلیون استعداد برتر در حوزه هوش مصنوعی پرورش یابند.
بزرگ‌ترین آموزش عالی دنیا
چین با توجه به اینکه پرجمعیت‌ترین کشور جهان به‌شمار می‌رود، بزرگ‌ترین آموزش عالی را نیز از آن خود کرده است. تا سپتامبر۲۰۲۱، حدود ۳۰۱۲کالج و دانشگاه در کشور چین وجود داشته‌اند که در مقایسه با ۲۷۳۸دانشگاه چینی در سال۲۰۲۰، روند روبه‌رشدی داشته است. تعداد کالج‌ها و دانشگاه‌های این کشور طی یک‌دهه اخیر درحال افزایش است.
حدود ۴۰میلیون دانشجو تنها در چین و در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری ثبت‌نام کرده‌اند و همچنین پذیرای شماری از دانشجویان خارجی از کشورهای دیگر است. چین بعد از آمریکا دومین کشوری است که بالاترین تعداد دانشگاه‌ها را در خود دارد. علاوه‌بر این، «سینگهوآ» و «پکینگ» چین در کل منطقه آسیا-اقیانوسیه و کشورهای نوظهور به‌عنوان دو دانشگاه برتر شناخته می‌شوند که براساس رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهانی آموزش عالی تایمز، در جایگاه۱۶ جهان قرار دارند. در رتبه‌بندی‌های دانشگاه‌های برتر دنیا که ازسوی پایگاهQS منتشر شده، چین در رتبه اول جای گرفته و بیشترین دانشگاه‌ها را معرفی کرده بود. همچنین چین در صدر رتبه‌بندی QSدانشگاه‌های برتر آسیا قرار گرفته است. در این رتبه‌بندی بیش از ۱۲۰دانشگاه حضور داشتند و ۵دانشگاه چینی نیز در صدر برترین دانشگاه‌های آسیا قرار دارند که بیشترین تعداد را نسبت به دانشگاه‌های کشورهای دیگر ازآن خود کرده است.
تــوسعه بیشتـر دانشگاه‌هــای چین از سال۲۰۱۵ با اجــــرای طرح دانشگاه‌هایــــی در کلاس جهانی آغــــاز شد و دولت این کشور در نظر دارد بخش‌های آموزشی را تا سال۲۰۵۰ در سطح کلاس جهانی توسعه دهد. فهرست کامل این طرح در سال۲۰۱۷ منتشر شد که شامل معرفی ۱۴۰دانشگاه بود که باید در این طرح توسعه‌یافته و در سطح کلاس جهانی رشد کنند. این تعداد دانشگاه کمتر از ۵درصد کل ۳۰۱۲دانشگاه و کالج چینی را تشکیل می‌داد. در رتبه‌بندی موضوعی ۲۰۲۱QS، دانشگاه‌های چین بین ۵۰دانشگاه برتر جهان در ۵حوزه رشته شامل هنر و علوم‌انسانی، علوم‌طبیعی، علوم‌اجتماعی و مدیریت، مهندسی و فناوری و علوم‌زیستی و پزشکی رکورددار بوده‌اند.
۵۰۰ هزار دانشجوی بین‌المللی در چین
به گزارش statista، طبق آخرین آمار ارائه‌شده از آموزش عالی چین، حدود ۳۳میلیون دانشجوی مقطع کارشناسی در رشته‌های تحصیلی در کالج‌ها و دانشگاه‌های دولتی چین ثبت‌نام کرده‌اند. ۱۸.۳میلیون نفر از آنها در برنامه‌های کارشناسی تحصیل می‌کردند درحالی که ۱۴.۶میلیون دانشجوی دیگر هم در برنامه‌های کوتاه‌مدت مشغول به تحصیل بوده‌اند. تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی چین به حدود ۸میلیون نفر می‌رسد. همچنین بیش از ۲.۸۶میلیون دانشجو نیز در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری ثبت‌نام کرده و تحصیل می‌کنند. پیش از همه‌گیری کرونا، به‌طور تقریبی ۵۰۰هزار دانشجوی بین‌المللی در دانشگاه‌های چین تحصیل می‌کردند، اما نرخ کلی ثبت‌نام در آموزش عالی چین از کمتر از ۱۰درصد در اواخر دهه۹۰ به بیش از ۵۴درصد در سال۲۰۲۰ افزایش یافته است. در این میان، تعداد استادان دانشگاهی نیز به همین نسبت رشد داشته و نسبت متوسط دانشجو به استاد دانشگاه در حدود ۱۸ به یک بوده است. به گزارش universityworldnews، با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که روی آموزش عالی چین انجام شده تا پیش از همه‌گیری کرونا این کشور در آستانه تبدیل‌شدن به برترین مقصد دانشجویان دنیا برای تحصیلات دانشگاهی بود، اما با از راه رسیدن کرونا بسیاری از معادلات به‌هم خورد. تا سال۲۰۱۸ بیش از ۴۹۲هزار دانشجوی بین‌المللی از ۱۹۶کشور در دانشگاه‌های چین تحصیل می‌کردند و در ۱۰۰۴موسسه آموزش عالی درس می‌خواندند. به‌طور کلی، شمار دانشجویان بین‌المللی در چین از سال۲۰۰۹ دوبرابر شده و چین برنامه درازمدتی برای چندبرابر کردن آن دارد. حدود ۴۰درصد دانشجویان بین‌المللی ثبت‌نام‌شده در دانشگاه‌های چین اهل آمریکا و ۶۰درصد نیز متعلق به کشورهای دیگر هستند. تنها حدود ۵۰درصد از دانشجویان دانشگاه نیویورک شانگهای را دانشجویان خارجی تشکیل می‌دهند. به‌دنبال همه‌گیری کرونا، قریب به نیم‌میلیون دانشجوی بین‌المللی از مارس۲۰۲۰ از این کشور خارج شدند.
بودجه‌بندی برحسب رتبه دانشگاه‌ها
وبسایت رسمی وزارت آموزش عالی در مارس۲۰۲۱ بودجه این سال را اعلام کرد. برنامه‌ریزی بودجه برای سال ۲۰۲۱ از دانشگاه‌های پیشرو در چین نشان می‌دهد دانشگاه «سینگهوآ» در پکن با توجه به اینکه برترین دانشگاه این کشور هم به‌شمار می‌رود، بیشترین بودجه را ازآن خود کرده است به‌طوری که بودجه‌ای بالغ‌بر حدود ۵میلیارد دلار تخمین زده شده است. در سال ۲۰۲۱، بودجه‌ای بیش از ۷۸۵۰میلیون دلار به ۳۴دانشگاه در چین تعلق گرفته است. دانشگاه «ژجیانگ» دومین دانشگاه چینی از نظر دریافت بودجه است که در سال۲۰۲۱ حدود ۳.۵میلیارد دلار به آن تعلق گرفته است. دانشگاه «پکینگ» هم بودجه‌ای بالغ‌بر ۳میلیارد دلار را به‌خود اختصاص داده است.
روابط چین و آمریکا
از مهم‌ترین اخباری که در سال۲۰۲۱ درباره آموزش عالی چین مطرح بود، روابط چین و آمریکا در حوزه‌های آموزشی بود. روابط این دو کشور که مدت‌هاست دو قدرت برتر دنیا را از نظر تولید علم دراختیار دارند، از زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ تیره‌وتار شد. اتهاماتی که رئیس‌جمهور آمریکا به محققان و دانشمندان و دانشجویان چینی مبنی‌بر جاسوسی علمی وارد کرد، باعث شد آمریکا بسیاری از دانشمندان و دانشجویان چینی را از این کشور اخراج و تحریم کند. این روند تا پایان دوره ریاست‌جمهوری ترامپ هم ادامه داشت و شرایط هر روز وخیم‌تر می‌شد. با روی کار آمدن جو بایدن بر قدرت، نگاه به روابط با چین اصلاح شد و آمریکا تمایل خود را به برقراری دوباره روابط با چین نشان داد. ازسوی دیگر، بعد از به‌هم خوردن روابط چین و آمریکا، اروپایی‌ها تمایل زیادی به همکاری با محققان چینی نشان دادند و سعی کردند استعدادهای برتر چینی را به‌سمت خود جلب کنند اما پس از مدتی روابط چین با کشورهای اروپایی هم به‌دلیل اتهامات وارده مبنی‌بر جاسوسی برهم خورد. کارشناسان آمریکایی بر این باورند که اخراج دانشمندان و استعدادهای چینی از آمریکا روند تحقیقات را کند کرده که این امر می‌تواند به‌نفع چین تمام شود. شواهد هم حاکی از آن است که در مدت‌زمانی که روابط چین و آمریکا برهم خورده بود، چین توانست با تلاش مستمر خود رتبه نخست جهان را در تولید علم ازآن خود کند بنابراین می‌توان اذعان کرد این حرکت نسنجیده آمریکا دقیقا تیری بود که به‌سمت خود شلیک کرد و بیشتر از آنکه به‌ضرر چین تمام شود، سیستم آموزش عالی و تحقیقاتی خود را نشانه رفته است.