دولتمردان چین پس از چندین دهه اعمال سیاست کنترل جمعیت به نظر با چالش‌های زیادی مواجه شده و این بار برای جلوگیری از کاهش جمعیت خود رویکرد جدیدی اتخاذ کرده و با تشویق به فرزندآوری به دنبال تضمین رشد اقتصادی خود هستند.
“لطفا بچه دار شوید”. شاید بسیاری در داخل چین مدتها قبل انتظار شنیدن چنین جمله ای از سوی مقامات را داشتند اما سیاست‌های سرسختانه دولت تک فرزندی و پس از آن دو فرزندی چین باعث شد تا امیدی به افزایش جمعیت خانواده های خود نداشته باشند.
چین به عنوان یک تغییر بزرگ نسبت به شرایط فعلی محدودیت دو فرزندی در این کشور روز دوشنبه اعلام کرد که هر زوج اجازه داشتن 3 فرزند را خواهند داشت. این تغییر در جلسه دفتر سیاسی به ریاست شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین مورد تایید قرار گرفت.
اما سوالی که شاید برای بسیاری مطرح شده این است که چه عاملی باعث شد تا دولتمردان چین پس از آن همه سخت گیری سرانجام با فرزند آوری بیشتر خانواده ها در این کشور موافقت کنند. پاسخ در پیر شدن جمعیت چین است.
طبق نتایج تحقیقات و پیش بینی ها یک چهارم جمعیت این کشور تا 2030 بالای 60 سال خواهند داشت و این یک تهدید جدی برای رشد اقتصادی کشوری است که ستون های آن بر نیروی کار استوار است. سیاستگذاران چینی همواره هشدار می‌دهند که برای پیر شدن جامعه باید تدبیری اتخاذ کرد.
از اجبار به تک فرزندی تا تشویق به فرزندآوری
سیاست تک فرزندی بخشی از برنامه وسیع دولت چین برای کنترل اندازه جمعیتی بود که به سرعت درحال افزایش بود. خانواده های تک فرزندی در سال 1978 توسط دنگ ژیائوپنگ مورد تقدیر قرار گرفتند اما تا سال 1980 سیاست‌های سختگیرانه در این خصوص اجرایی نشده بود اما پس از اجرا تا سال 2015 ادامه داشت.
در 29 اکتبر 2015 خبرگزاری رسمی شینهوا از تغییر در سیاست‌های موجود تک فرزندی به دو فرزندی خبر داد. طبق سیاست جدید، زوج های چینی اجازه داشتن دو فرزند به منظور کمک به حل موضوع پیری جمعیت در این کشور را داشتند. در 27 دسامبر 2015 قانون جدید در جلسه کمیته کنگره ملی خلق به تصویب رسید و از اول سال 2016 اجرایی شد.
در سال 2018 و 2 سال پس از اجرایی شدن اصلاحات جدید، انتقادات از سیاست دو فرزندی آغاز شد. پس از اصلاح سیاست تک فرزندی 90 میلیون زن چینی حائز شرایط داشتن فرزند دوم شدند. به گزارش اکونومیست، سیاست دو فرزندی جدید می توانست تاثیرات منفی بر نقش جنسیت ها داشته و انتظارات جدید از زنان برای داشتن فرزندان بیشتر می توانست شغل آنها را به مخاطره بیاندازد.
از طرف دیگر پس از اجرا کردن این سیاست تغییرات به شکلی که مقامات انتظار داشتند شکل نگرفت. در سال 2016 نزدیک به 17.9 میلیون کودک متولد شد اما در سالهای بعد این روند کاهش یافت. در سال 2017 تعداد تولدها به 17.2 و در سال 2018 به 15.2 میلیون کاهش یافت. این آمار در سال 2020 به 12 میلیون کاهش یافت و نرخ زاد و ولد در این سال به پایینترین میزان از سال 1961 به بعد رسید. در سال گذشته تعداد تولد فرزند برای هر زن به 1.3 رسید که بسیار کمتر از آمار مورد نظر 2.1 درصدی بود.
هرچند درحال حاضر نمودار رشد جمعیت در چین روند افزایشی دارد اما به زودی به نقطه اوج خواهد رسید و طبق پیش بینی های دولتی در 2030 به 1.45 میلیارد نفر خواهد رسید. سهم جمعیت شاغل – افراد بین 15 تا 59 سال – در سال 2020 از 70 درصد به 63.4 درصد کاهش یافت.
چالش‌ها
درحال حاضر متقاعد کردن زوج های چینی برای فرزند آوری بیشتر کار سختی است. زمان و نگرانی های مالی بدان معناست که بسیاری احساس می کنند تنها قادر به داشتن یک فرزند هستند. طبق تحقیقاتی که توسط یون ژو در دانشگاه براون انجام شده برای زنان شاغل فرزند آوری بیشتر به معنی به خطر انداختتن مشاغل موفق است. تولد فرزند بیشتر فشار زیادی به کارفرمایان وارد خواهد کرد و آنها مجبور به اختصاص مزایای دوران بارداری به کارمندان زن خواهند شد.
عملی شدن این طرح نیازمند اختصاص خدمات پزشکی و آموزشی و همچنین معافیت‌های مالیاتی مربوط به خانواده های مورد نظر از سوی دولت خواهد بود. باتوجه به محدودیت‌های شدیدی که چین برای کارگران خارجی اعمال کرده، مسلماً پر کردن خلاء جمعیتی با استفاده از گزینه مهاجرت نتیجه مورد نظر را به همراه نخواهد داشت.
پیش از تصویب این طرح از سوی دولت پیشنهاداتی برای تشویق خانواده های چینی به فرزند آوری مطرح شد. اواسط اردیبهشت ماه سال جاری لیانگ جیانگ ژانگ، استاد چینی دانشگاه پکن به دولت این کشور پیشنهاد داد که به هر خانواده‌ای برای فرزند آوری و تولد هر فرزند یک میلیون یوان (156 هزار دلار) پاداش در نظر بگیرد تا بدین وسیله از کاهش رشد جمعیت این کشور جلوگیری شود. وی گفت که این مقدار پول معادل 1 میلیون یوان برای هر کودک است و می تواند به صورت پول نقد، معافیت مالیاتی یا یارانه مسکن بین خانواده های مشمول این طرح توزیع شود.
موضوع کاهش نیروی کار بیش از هر چیز در بخش اقتصاد نمود پیدا کرده است. به عنوان مثال تولید کنندگان در پرل ریور دلتا، منطقه صادراتی چین در مرز هنگ کنگ سرمایه گذاری بر روی ربات ها و اتوماتیک کردن خطوط تولید را آغاز کرده‌اند.
عدم برابری جنسیتی
کارشناسان معتقدند عدم تعادل جنسیتی در چین باعث شده که پیدا کردن شریک برای مردان مشکل تر از قبل شود. در سال گذشته عدم تعادل جنسیتی در چین باعث شد که تعداد مردها 34.9 میلیون نفر بیشتر از زنان این کشور باشد. این نتیجه سیاست تک فرزندی در کشوری است که در سال 1979 به دنبال کاهش رشد جمعیت بود. فرهنگ نادرست علاقه بیشتر به فرزندان پسر باعث شد که در دهه 1980 به بعد آمار سقط جنین به شدت افزایش یافته و در نتیجه تعداد فرزندان پسر به شکل نامتناسبی افزایش یابد. به گفته دکتر مو ژنگ از دانشگاه سنگاپور ” این سیاست باعث بروز مشکلاتی در بازار ازدواج شد، بخصوص برای مردانی که از شرایط اجتماعی –اقتصادی مناسبی بهرمند نبودند.
هنوز دیر نیست
با توجه به تصمیمات اخیر دولت چین به نظر می‌رسد که محدودیت‌ها در فرزند آوری در آینده نزدیک (احتمالا 3 تا 5 سال آینده) کاملا برداشته شود. کارشناسان بانک مرکزی چین درباره استفاده از فرصت اخیر معتقدند: آزادسازی فرزندآوری باید اکنون که هنوز برخی از مردم خواستار فرزند بیشتر هستند اما اجازه این کار را ندارند، انجام شود. آزادسازی زمانی که کسی خواستار داشتن فرزند نیست، هیچ سودی ندارد.
هرچند اکثر زنان چینی که در شهرهای گرانقیمتی مانند پکن و شانگهای سکونت دارند احتمالا از این سیاست استقبال نکرده و تمایلی به فرزندآوری بیشتر نداشته باشند اما زنانی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند احتمالا همچنان به سنت ها پایبند بوده و خواستار داشتن خانواده های پرجمعیت تر هستند. البته این سیاست در نتیجه می‌تواند با افزایش فشار اقتصادی به این خانواده ها باعث گسترش فقر در مناطق روستایی شود. دولت چین با حمایت از این خانواده ها می‌تواند از یک سو به هدف افزایش جمعیت خود دست یافته و از طرف دیگر مانع از وخیم شدن شرایط اقتصادی در مناطق غیرشهری شود.