جمهوری خلق چین سال‌هاست که در حوزه تولید و ساخت انواع هواپیماهای سرنشین‌دار و بدون سرنشین وارد شده و تقریبا از همان سال‌های اولیه تشکیل نیروی هوایی و بخش صنایع هوایی مقامات در پکن به فکر توسعه توانایی بومی در این مسیر بودند.
شاید بتوان اولین طرح موفق برای تولید جنگنده در چین را که در جهان معروف شده و موفقیت‌های صادراتی بسیاری را نیز نصیب چین کرد، مربوط به جنگنده F-7 است.
این طرح در حقیقت کپی جنگنده معروف میگ 21 ساخت شوروی سابق بود که در زمان گرم بودن روابط دو غول جهان کمونیسم توسعه پیدا کرد.
بعد از بهم ریختن روابط دو کشور در اواسط جنگ سرد و حتی رفتن تا مرحله درگیری‌های مرزی و جنگ تمام عیار و با قطع روابط دو طرف، چین عملا در یک فضای ایزوله قرار گرفت و صرفا با دانش بدست آمده از شوروی به تولید جنگنده اف 7 پرداخت.
چین در دهه 1960 و 1970 میلادی با بحث انقلاب فرهنگی رو به رو بود و در کنار آن قطع روابط با شوروی باعث شد که اصولا بحث توسعه فناوری‌های هوایی خصوصا در بخش موتور به طور کلی متوقف شود.
در سال 1977 میلادی و با آغاز روابط گرم بین چین و بلوک غرب، چینی‌ها برنامه جدیدی را برای توسعه هواپیماهای رزمی آغاز کردند.
کشورهای غربی و حتی آمریکا تزریق انواع زیر سیستم‌ها و سامانه‌ها را به چین آغاز کردند تا این شریک جدید را به یک رقیب قوی‌تر در مقابل شوروی بدل کنند.
در آن دوره چینی‌ها بیشتر به دنبال توسعه برنامه‌هایی مثل جنگنده اف 7 با قطعات غربی بودند؛ اما در این دوره چینی‌ها اولین قدم برای توسعه یک موتور توربوفن را آغاز کردند.
چین برای سال‌های 1978 الی 1985 میلادی یک برنامه توسعه در 8 مورد خاص را تعریف کردند که یکی از آنها توسعه یک موتور توربوفن با نسبت رانش به وزن بالا موسوم به WS-6 بود.
چینی‌ها این پروژه را تا سال 1986 ادامه دادند و به دلیل عدم رسیدن به نتیجه‌ای خاص آن را رها کردند.
در انتهای دهه 1980 هم با پیش آمدن ماجرای سرکوب اعتراضات در میدان تیان آن من و قطع روابط غرب با چین، در حوزه نظامی کارها در این بخش برای مدتی متوقف شد.
در این دوره صرفا چین در بخش موتور موفق شد امتیاز تولید تحت لیسانس موتور RB.168 Mk.202 ساخت انگلستان را دریافت کند که به نام WS-9 در این کشور تولید شده و برای جنگنده بمب افکنهای JH-7 به کار رفت.
فروپاشی شوروی و شانس جدید چین
در سال 1991 میلادی اما حادثه مهمی در صحنه ژئوپولوتیک جهان رخ داد که کمک جدیدی به صنایع دفاعی چین کرد.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و روی کار آمدن دولت فدارسیون روسیه روابط سرد دو طرف تبدیل به یک روابط بسیار گرم و سطح بالا شد.
چین که به تازگی در حال تجربه نتایج یک رشد اقتصادی بود، پول کافی برای خریدهای نظامی در اختیار داشت و از طرفی روسیه با مشکلات مالی رو به رو بود و البته سلاح و فناوری‌های نظامی برای ارائه داشت؛ این ترکیب باعث سرازیر شدن تسلیحات روسی به چین شد.
اما چینی‌ها صرفا به واردات از روسیه بسنده نکرده و با قدرت و سرمایه‌گذاری بالا توسعه موتورهای هوایی را در دستور کار قرار دادند.
چینی‌ها با توسعه برنامه‌های نظامی در بخش هوایی، بحث تولید موتور را با جدیت بیشتری دنبال کرده و یکی از اولین طرح‌های موفقیت آمیز آنها در این حوزه WS-10 بود؛ این موتور نیز اما داستانی جالب دارد.
در بخش‌های قبلی به یکی از اولین تلاش‌های چین در خصوص توسعه موتورهای هوایی و طرح ناموفق WS-6 اشاره شد که در سال 1986 متوقف شد.
این طرح بر اساس موتورهای غربی سری F101 ساخت جنرال الکتریک و موتور CFM56 که یک طرح مشترک بین فرانسه و آمریکا بود، توسعه پیدا کرده است.
چینی‌ها در سری جدید و با درس‌های گرفته شده و شکست آن برنامه، این بار تلاشها برای توسعه موتور جدید را آغاز کرده و در نهایت به WS10 رسیدند.
این موتور توربوفن جدید در حال حاضر ستون فقرات موتور جنگنده‌های چینی مثل J-10C ، J-11B ، J-15 و J-16 است.
اما مشکلات چینی‌ها در اینجا آغاز شد؛ در ابتدا و در زمان توسعه این موتور، گزارشهای مختلفی در خصوص کیفیت و عمر این موتورها منتشر شد.
در حالی که برای نمونه موتور روسی سری AL-31 که نسل‌های اولیه سری J-10 یا J-11 را از نظر نیرو تامین می‌کرد، عمری در حدود 3000 ساعت داشت و عمر مدل‌های اولیه مدل چینی در حدود 800 ساعت بود.
چینی‌ها با افزایش بحث کنترل کیفیت در زمان تولید و البته توسعه فناوری‌ها در بحث تیغه‌های کمپروسور موتور به شیوه تک کریستالی موفق شدند این رقم را به عدد 1500 رسانده و این موتور را وارد فاز تولید انبوه کنند.
البته همچنان موتورهای چینی در بحث اطمینان پذیری، عمر پروازی و مصرف سوخت به نوعی از رقبای روسی، اروپایی و آمریکایی خود عقب‌تر هستند.
مدل‌های جدیدتر چینی نیز در سال‌های اخیر مثل گونه‌های جدید WS-10 یا سری WS-13 برای هواپیماهای FC-1 و J-31 و یا طرح WS-15 برای جنگنده‌های نسل پنجم J-20 و WS-20 برای هواپیمای ترابری Y-20 نیز طراحی و ساخته شده‌اند، اما بخشی از مشکلات پایه‌ای همچنان در مقایسه با رقبای خارجی پا برجا است.
این مسئله نیز چندی پیش در گزارشی که در سایت خبری تحلیلی «چین نگار» به نقل از یک اندیشکده انگلیسی منتشر شده بود، مورد اشاره قرار گرفت که چین با وجود همه پیشرفت‌ها در بخش هوایی و حتی پیشی گرفتن از روسیه، هنوز در بخش هوایی دچار مشکلاتی است.
مشکل اصلی در حوزه موتور چیست؟
در اینجا شاید این سوال پیش بیاید که اصولا مشکل و پیچیدگی در خصوص توسعه موتور جت چیست؟
برای پاسخ به این سوال باید به یک سری از مسائل اشاره کرد؛ فناوری موتورهای جت تقریبا از اواخر جنگ جهانی دوم به صورت عملیاتی وارد میدان شده و عمری بیش از 70 سال دارند.
در این سال‌ها اسرار مربوط به این فناوری از جمله مهم‌ترین اسرار کشورهای سازنده بوده است.
کشورهایی مثل آمریکا یا شوروی سابق سال‌ها هزینه‌های بسیار سنگین را در حوزه تحقیق و توسعه برای موتورهای هوایی هزینه کردند و بسیاری از فناوری‌های مورد لازم برای این بخش خصوصا بخش متالوژی را توسعه دادند.
چین به دلیل ورود دیرهنگام به این حوزه و عدم داشتن زیرساخت‌ها، نبود نیروی انسانی متخصص کافی و نداشتن دسترسی به بخش‌های سری مربوط به ترکیب مواد و نحوه ساخت و چگونگی شکل دهی آنها، هنوز با رقبای شرقی و غربی خود فاصله دارد.
سال 2016 : گام بلند بعدی چین برای حوزه موتورها
سال 2016 را می‌توان سالی مهم در حوزه موتورهای هوایی چین برشمرد. در این سال دو اتفاق بزرگ رخ داد.
اتفاق اول به نوعی تشکیل شرکت AECC در چین بود. این شرکت دولتی به منظور تجمیع شرکت‌های فعال در حوزه موتورهوایی و امور مربوط به آن با سرمایه اولیه 7.5 میلیارد دلار بوده است.
چیزی در حدود 46 شرکت مختلف که 22 تا از آنها به صورت مستقیم در امر موتورسازی فعال بودند، چندین موسسه تحقیقاتی و شرکت‌های کوچک به این مجموعه عظیم پیوستند.
شرکت‌های مهم چینی در حوزه موتور مثل Shenyang Liming و Xi’an Aero-Engine از این جمله هستند.
در سال 2016 اتفاق مهم دیگر تصمیم دولت مرکزی چین برای طرح برنامه‌های جدید به جهت افق 2025 بود.
دو طرح مهم در این زمینه یک موتور توربوفن هوایی و یک سیستم پیشران توربین گازی که بیشتر در بخش دریایی مورد استفاده بود.
این دو طرح بر روی هم با پشتیبانی سنگین سیاسی – دولتی و البته مالی به مبلغ 15 میلیارد را در اختیار دارند.
اوکراین؛ زمین نبرد جدید آمریکا و چین بر سر موتورهای هوایی
کشور اوکراین در حقیقت سرزمین اصلی در شوروی سابق در حوزه توسعه انواع سیستم‌های پیشران بود و هنوز هم این کشور از جمله بازیگران قوی در جهان در زمینه سیستم‌های پیشران است.
از همان سال‌های بعد از فروپاشی شوروی سابق، چین علاوه بر روسیه نیم نگاهی نیز به اوکراین به عنوان یک مرکز صنعتی برای تهیه نیازهای نظامی خود داشت.
در سال‌های اخیر اما و خصوصا در دوره ریاست جمهوری ترامپ مسئله وارد فاز استراتژیک در حوزه موتورهای هوایی شده است.
چینی‌ها در حال سرمایه‌گذاری بر روی شرکت اوکراینی Motor Sich هستند که به نوعی تنها بازمانده دوره شوروی سابق در اوکراین است که می‌تواند موتورهای جت مورد نیاز برای بالگردها و هواپیماها را توسعه بدهد.
بعد از حوادث شرق اوکراین در سال 2014 و قطع سفارش‌ها از طرف روسیه، چین به این شرکت علاقمند شده و به دنبال سرمایه‌گذاری و در نهایت رسیدن به فناوری‌های موجود در این شرکت است.
مسئله مورد نظر شدیدا در دولت ترامپ با مخالفت رو به رو شده و هنوز وضعیت این شرکت و شراکت آن با چین در هاله‌ای از ابهام است.
چین چه کرده و به کدام سمت می‌رود؟
چینی‌ها از ابتدای این مسیر متوجه شدند که فناوری موتورهای هوایی مسئله‌ای است که اصولا توسط کشوری به آنها فروخته نخواهد شد و حتی روسیه و یا اوکراین در دهه 1990 که شدیدا نیازمند منابع مالی بودند، از در اختیار گذاشتن این فناوری‌ها برای چین جلوگیری کردند.
چین برای این توسعه این مسئله در کشور خود اقداماتی به این صورت را انجام داده است:
هدف‌گذاری برای این که چه می‌خواهد و اعلام یک خط زمانی برای آن
سرمایه‌گذاری بسیار سنگین و البته حمایت کامل دولت و بخش سیاسی از صنعت موتورسازی
یکپارچه‌سازی و هماهنگ‌سازی صنایع
استفاده از تمامی روش‌های موجود برای کسب قطعات، فناوری‌ها و علوم لازم برای این بخش حتی روش‌های غیرقانونی
توجه به تربیت نیروی انسانی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای این بخش
چین در حال حاضر هنوز با بحث موتورهای توربوفن چه برای طرح‌های غیر نظامی هوایی و چه نظامی در کشاکش قرار دارد و دقیقا مشخص نیست چه زمانی بتواند به موتورهای با اطمینان پذیری بالا دست پیدا کند.
اما مسیر طی شده توسط چین و در عین حال محصولات بدست آمده توسط این کشور نشان می‌دهد که چین به صورت کلی در مسیری صحیح قرار دارد و با افزایش سرمایه‌گذاری و داشتن صبر استراتژیک که یکی از پایه‌های اصلی دکترین چین در موضوعات گوناگون است، این کشور احتمالا در دهه فعلی میلادی در نهایت بتواند به هدفهای مورد نظر خود در بحث موتورهای هوایی برسد.