اقتصاد دیجیتال چین؛ ارزیابی توسعه و تکامل به سوی انقلاب صنعتی چهارم

پلتفرم‌های دیجیتال صنعتی چین در حال ورود به عرصه رقابت بین‌المللی هستند.

نوشتار حاضر ترجمه بخش خلاصه مدیریتی گزارش «اقتصاد مبتنی بر پلتفرم‌های دیجیتال چین:‌ ارزیابی توسعه و تکامل به سوی انقلاب صنعتی چهارم» است که توسط موسسه مرکاتور برای مطالعات چین (MERICS) به رشته تحریر درآمده است. این موسسه یک اندیشکده معتبر آلمانی و بزرگترین اندیشکده اروپایی است که مطالعات خود را روی کشور چین به عنوان یک بازیگر مهم جهانی تمرکز داده است.

دیجیتالی شدن تولیدات صنعتی در چین یکی از اهداف بلندپروازانه رهبران ارشد حزب کمونیست چین است که قصد دارند تا در یکصدمین سال تشکیل جمهوری خلق یعنی سال ۲۰۴۹ به این هدف نایل شوند. گزارش حاضر با بررسی ابعاد این مساله خصوصا پلتفرم‌های دیجیتال در بخش تولید صنعتی، موقعیت و برنامه‌های چین را در این زمینه بررسی کرده و به شرکت‌های آلمانی مشتاق حضور در بازار چین رهنمودهایی را ارائه کرده است. فارغ از اینکه این گزارش برای شرکت‌های آلمانی نگاشته شده، بررسی اقتصاد مبتنی بر پلتفرم‌های دیجیتال چین به خواننده اطلاعات مفیدی پیرامون برنامه‌های چین خصوصا فرآیند تصمیم‌گیری و هماهنگی بین ارگان‌ها و مجموعه‌های مختلف در چین (نمودار پلتفرم‌های اینترنت صنعتی: اولویت جدید دولت) برای پیشبرد اهداف این برنامه می‌دهد.

خلاصه مدیریتی

اقتصاد مبتنی بر پلتفرم‌های دیجیتال، آینده صنایع چین را رقم خواهد زد

هیات حاکمه چین بازه زمانی جاه‌طلبانه‌ای را تعیین کرده است که بر اساس آن باید در صدمین سالگرد تشکیل جمهوری خلق، یعنی سال 2049، این کشور به ابرقدرتی در حوزه نوآوری علمی و تکنولوژیک تبدیل شود. دیجیتالی شدن تولید صنعتی، بخشی محوری از این هدف بلندپروازانه است. پلتفرم‌های دیجیتال در بخش ساخت و تولید (تولید صنعتی)، یکی از مولفه‌های ضروری و حیاتی برای ارتقای صنعت، افزایش بهره‌وری، تخصیص بهینه منابع و افزایش اشتغال به شمار می‌روند.

کشورهای دیگر هم می‌توانند از این فرصت استفاده کنند، بویژه آلمان که از زیرساخت صنعتی قدرتمند و تجاربی غنی در عرصه «صنعت ۴٫۰»[1] برخوردار است. شرکت‌های آلمانی مانند زیمنس، SAP و بوش هم اکنون نیز در اقتصاد پلتفرم دیجیتال صنعتی در حال ظهور چین حضور فعالی دارند. با این حال، نقش‌آفرینان اروپایی باید خود را برای رویارویی با چالش‌ها آماده کنند. رقابت در جریان است: در مرحله جدید دیجیتالی‌سازی، که تیری برتون (عضو کمیسیون اتحادیه اروپا) اخیرا آن را «نبرد برای داده‌های صنعتی» نامیده، و اروپای جا مانده از شرکت‌های فناوری آمریکایی و چینی امیدوار است در این مرحله بتواند جای پایش را محکم‌تر کند، چین یکی از مهمترین رقبا خواهد بود.

تلاش چین برای ورود به اقتصاد پلتفرم دیجیتال

در حال حاضر چین برای تبدیل شدن به یکی از رهبران انقلاب صنعتی چهارم سرمایه‌گذاری کلانی انجام می‌دهد. بر اساس برآورد شرکت پژوهشی و مشاوره‌ای گارتنر، در سال 2018 این کشور 6/2 تریلیون یوان (337 میلیارد یورو) در حوزه فناوری اطلاعات هزینه کرده که 250 میلیارد یوان معادل 32 میلیارد یورو آن به سیستم‌های مرکز داده و نرم‌افزاری اختصاص داشته است. فشار سیاست‌های دولت موجب خواهد شد که شرکت‌های بیشتری در حوزه اینترنت اشیا سرمایه‌گذاری کنند. ناظران بازار تخمین می‌زنند که تا سال 2025 یک سوم (یعنی 1/4 میلیارد) از کل کانکشن‌های IoT صنعتی[2] در جهان مربوط به چین باشد.

پلتفرم‌های دیجیتال صنعتی چین در حال ورود به عرصه رقابت بین‌المللی هستند. یکی از مهمترین این پلتفرم‌ها INDICS است، که توسط شرکت علوم و صنایع هوافضای چین[3] – تولید کننده دولتی موشک[های هدایت شونده] و تحت کنترل مستقیم دولت مرکزی – تاسیس شده است.

دو شرکت عظیم دیگر نیز پلتفرم‌هایی ایجاد کرده‌اند که تاثیرگذاری آنها روز بروز بیشتر می‌شود: هایر، تولید کننده لوازم خانگی و الکترونیکی و علی‌بابا، غول خرده فروشی اینترنتی.

چارچوب استراتژیک: پلتفرم‌های دیجیتال، برای مدرنیزاسیون صنعتی کاملا ضروری محسوب می‌شوند

تلاش چین برای ترویج اقتصاد پلتفرم دیجیتال، در اکوسیستمی از سیاست‌های اصلی این کشور جای دارد: «اینترنت پلاس»، «ساخت چین 2025» و «استانداردهای چین 2035» که تلاشی است در جهت استانداردسازی تکنولوژی‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، رایانش ابری، IoT و کلان داده‌ها. کمپین پلتفرم دیجیتال، طرح‌ها و اقدامات بخش خصوصی شامل غول‌های اینترنتی چین را با تلاش‌های دولت ترکیب می‌کند تا یکپارچه‌سازی صنایع سنتی با استفاده از تکنولوژی پیشرفته اطلاعات و ارتباطات (ICT) محقق شود.

کمبود و ضعف تولید صنعتی پیشرفته در چین یکی از دلایل اصلی فاصله زیاد بین دیجیتالی‌سازی صنعتی و پلتفرم‌های خدماتی مشتری محور بسیار موفقی مانند تیک تاک (هاب اشتراک ویدیو)، تائو بائو (پورتال تجارت الکترونیک) و اکوسیستم «وی چت» تنسنت است: بر اساس یک مطالعه پیمایشی که در چین انجام شد، در سال 2018 میزان حضور شرکت‌ها در فضای ابری در این کشور تنها 8/30 بود در حالیکه این ارقام در آمریکا و آلمان به ترتیب 50 و 73 درصد بوده است.

هدف‌گذاری دولت هم برای رفع این نواقص بوده است: سیاست‌گذاران می‌خواهند یک میلیون شرکت «ابری شوند»، مساله‌ای که پیش نیازی حیاتی برای استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال خواهد بود. اهداف جسورانه تعیین شده برای کمک به توسعه پلتفرم عبارتند از ایجاد یک پلتفرم دیجیتال صنعتی پیشرو و بین‌المللی، 10 پلتفرم میان بخشی، و 300 هزار نرم‌افزار صنعتی تا سال 2020. برای فشار آوردن به فعالان صنعت و ICT جهت تحقق اهداف سیاست‌ها، در رویکرد بالا به پایین سیاست‌گذاران، اهدافی بلندپروازانه (که مرتبا تنظیم و اصلاح می‌شوند) با پروژه‌های پایلوت منتخب ترکیب می‌گردد.

نقش‌آفرینان: طراحی سطح بالا، برنامه بسیار هماهنگ توسعه اینترنت صنعتی را به پیش می‌برد

بازیگر اصلی که توسعه پلتفرم دیجیتال صنعتی را هدایت می‌کند، وزارت صنعت و فناوری اطلاعات[4] است. این وزارتخانه برای اولین بار در سال 2018 در تلاش برای ایجاد، گسترش، تنظیم و استاندارد سازی پلتفرم‌های چین، فهرستی از 93 پروژه اینترنت صنعتی را منتشر کرد. وزارت دارایی[5]، تامین مالی اولین مجموعه از این پروژه‌ها (به مبلغ 9/4 میلیارد یوان معادل 679 میلیون یورو) را بر عهده گرفت.

وزارت صنعت و فناوری اطلاعات ریاست اتحادیه اینترنت صنعتی[6] را بر عهده دارد که مرکز اصلی تعامل بین سیاست‌گذاران و صنعت است. اتحادیه اینترنت صنعتی در سال 2016 تشکیل شد و بیش از 1300 عضو، از جمله تعدادی عضو خارجی (شامل SAP، زیمنس، اشنایدر الکتریک و GE) دارد. این اتحادیه در زمینه تنظیم استانداردهای فنی برای پلتفرم‌های اینترنت صنعتی چین فعالیت می‌کند.

وظیفه ایجاد پلتفرم‌های اختصاصی برای بخش‌های مختف، به شرکت‌های دولتی[7] سپرده شده است. به عنوان مثال یکی از واحدهای غول نفتی ساینوپک پلتفرمی برای صنعت پتروشیمی ایجاد کرده است.

نتیجه: چشم‌انداز یک پلتفرم صنعتی تحت هدایت دولت به سرعت در حال شکل‌گیری است

هم اکنون سه اهرم فشار به هم می‌پیوندند تا چشم‌انداز پلتفرم دیجیتال صنعتی را شکل دهند: استراتژی دولت، شرکت‌های عظیم دولتی را در بخش‌های کلیدی به حرکت وا می‌دارد؛ شرکت‌های بخش خصوصی هم وارد عمل شده‌اند؛ و غول‌های ICT به عرصه B2B ورود می‌کنند تا رشد ناچیز جمعیت کاربران در حوزه نفوذ اصلی خود یعنی B2C را جبران نمایند.

«پلتفرم همگرایی اینترنت صنعتی برای شرکت‌های دولتی با مدیریت مرکزی» در ژوئن 2019 با حضور 289 شرکت دولتی، از جمله غول‌هایی مانند شرکت دولتی کشتی‌سازی چین، بائو استیل (که از سال 2015 با زیمنس همکاری می‌کند) و «پتروکمیکال یینگک»[8] (از زیر مجموعه‌های شرکت عظیم نفتی ساینوپک) تاسیس گردید؛ و تعدادی از آنها برای بهینه‌سازی تحقیق و توسعه و تولید مشارکتی، پلتفرم‌های ابری ایجاد کردند.

یکی از موفق‌ترین بازیگران بخش خصوصی، پلتفرم «کازموپلت»[9] شرکت هایر است که 12 صنعت مختلف، از نساجی تا الکترونیک و سرامیک را در بر گرفته و طبق آمارهای خودش، به 35 هزار شرکت با 320 میلیون کاربر نهایی خدمات‌رسانی می‌کند. شرکت‌های ICT مانند علی‌بابا، تنسنت، هواوی و بیدو به دنبال استفاده از داده‌های مجموعه‌ای عظیم از کاربران اینترنت هستند: استفاده از داده‌های مربوط به رفتار مصرف‌کنندگان برای بهینه‌سازی طراحی و تولید صنعتی یکی از ویژگی‌های اصلی انقلاب صنعتی چهارم است.

برخی از فعالان ICT چین، از توان و قدرت خود در حوزه نرم‌افزارهای پیشرفته بهره خواهند برد. در آپولو (محصول شرکت بَیدو) که اولین پلتفرم منبع باز تکنولوژی اتومبیل‌های خودران در جهان است، بیش از 130 شرکت مختلف از جمله خودروسازان بزرگ آلمانی مشارکت دارند.

هشدار: چین فاقد توانمندی‌های محوری لازم برای توسعه پلتفرم است

با این وجود، تحلیلگران در خود چین هم آشکارا درباره نقاط ضعف در این حجم از فعالیت‌ها بحث می‌کنند. نتایج تحقیقات موسسه مرکاتور برای مطالعات چین[10] نیز با دیدگاه این تحلیلگران سازگار است. وابستگی ساختاری چین به برخی اجزای کلیدی خارجی مانند نرم‌افزارهای صنعتی، نقطه ضعف مهمی است که فرصت‌هایی را برای شرکت‌های خارجی فراهم می‌آورد.

چین در لایه‌های اصلی معماری پلتفرم اینترنت صنعتی فاقد راه‌حل‌ها و محصولات بومی است. به عنوان مثال:

سنسورها: این کشور تقریبا 80 درصد سنسورهای رده بالا و 90 درصد تراشه مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر وارد می‌کند.
ارتباط بین ابزارهای مختلف: در سال 2019، 95 درصد از کنترلگرهای منطقی برنامه‌پذیر رده بالا[11] و پروتکل‌های مشترک صنعتی[12] مورد نیاز چین وارداتی بوده‌اند. عدم هم‌کنش‌پذیری (قابلیت ارتباط) بین محصولات شرکت‌های مختلف خارجی نیز به نوبه خود می‌تواند مشکل‌ساز شود.
نرم‌افزار به عنوان سرویس[13]: بیش از 90 درصد نرم‌افزارهای صنعتی رده بالای مورد استفاده در چین وارداتی هستند. این بازار در تسلط شرکت‌هایی مانند SAP، مایکروسافت و سیلز فورس[14] است.

راه‌حل‌های چین: تدوین استانداردها و استراتژی‌هایی برای رفع نقاط ضعف داخلی

دولت چین با طرح‌های عملیاتی که در مرکز تهیه می‌شوند، در جهت رفع این کاستی‌ها حرکت کرده است. مکانیسم‌های اجرایی اصلی عبارتند از:

طراحی پروژه‌های پایلوت منطقه‌ای با مشارکت دولت‌های محلی، شرکت‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی (مانند SupET شرکت علی‌بابا در ژجیانگ، CASICloud در گوئیژو، یا XREA شرکت XCMG در تعدادی از کشورهای عضو BRI)
امتحان کردن مکانیسم‌های تامین مالی که بیشتر مبتنی بر بازار باشند (از جمله سرمایه‌گذاری بخش خصوصی)، برای کاهش وابستگی به یارانه‌های دولتی
تدوین یک سیستم جامع استاندارد ‌سازی اینترنت صنعتی تا سال 2020

موانع پیش روی شرکت‌های چینی که به حوزه اینترنت اشیاء صنعتی وارد می‌شوند عبارتند از عدم وجود استانداردهای هم‌کنش‌پذیری و ناکافی بودن قوانین امنیت و مالکیت داده‌ها. بنابراین هدف سیاست‌گذاران چین، تدوین استانداردهای فنی مستحکم‌تر و یک سیستم پایه استاندارد ‌سازی اینترنت صنعتی تا سال 2020 است.

هنوز تدوین بخش عمده‌ای از 324 استاندارد اینترنت صنعتی این کشور به پایان نرسیده است. اتحادیه اینترنت صنعتی کار استاندارد‌ سازی پلتفرم در چین را «در مراحل اولیه» ارزیابی نموده است. استاندارد سازی یکی از حوزه‌هایی است که فعالان خارجی می‌توانند (و باید) با چین مشارکت کنند.

شرکای مشروط: مشارکت خارجی، به نیازهای تکنولوژیکی چین بستگی دارد

موضع اعلام شده در بیانیه‌های رسمی چین، یک اقتصاد پلتفرم دیجیتال باز را پیشنهاد می‌دهد که فراتر از مرزهای جغرافیایی است و ماهیت «برد – برد» دارد. این کشور در حال حاضر اصراری به خودکفایی کامل و یا مدلی ایزوله و جدا از تحولات کشورهای دیگر (که منجر به محرومیت و حذف فعالان خارجی خواهد شد) ندارد.

بسیاری از پلتفرم‌های دیجیتالی که در مطالعه ما مورد بررسی قرار گرفتند، از مشارکت استراتژیک با شرکت‌های خارجی مانند زیمنس، بوش، SAP یا GE و فعالیت‌های پژوهشی خارج از کشور سود برده‌اند. با این حال چین همیشه تاکید دارد که باید توانمندی‌های داخلی تقویت شود تا شرکت‌های داخلی نسبت به رقبای خارجی در موضع برتری قرار گیرند.

مشاهدات ما نشان می‌دهد که توانایی فعالان خارجی برای تاثیرگذاری بر قوانین و مقررات چین محدود است. شرایط حاکم بر این کشور به نفع راه‌حل‌های بومی در اقتصاد پلتفرم دیجیتال است.

امنیت سایبری و مقررات مربوط به داده‌ها احتمالا مهمترین چالش‌های پیش روی شرکت‌های خارجی است که در زمینه اقتصاد پلتفرم دیجیتال با چین تعامل دارند.

نتایج مربوط به آلمان: بررسی فرصت‌ها و کاهش ریسک‌ها

آلمان از شرکای اصلی چین در مسیر توسعه انقلاب صنعتی چهارم در این کشور است. شرکت‌ها و موسسات آلمانی نقش مهمی را به عنوان تسهیگر در فعالیت‌های چین برای ایجاد پلتفرم‌های دیجیتال صنعتی ایفا می‌کنند، و مهم‌ترین نوع مشارکت دو کشور شامل پروژه‌های تحقیق و توسعه مشترک است.

به عنوان مثال:

موسسه‌ای که کار تحقیق و توسعه کازموپلت هایر را انجام می‌دهد پیوندهای مستحکمی با چند انستیتوی پژوهشی آلمانی برقرار کرده است.
زیمنس از اولین مراحل کار، از توسعه پلتفرم ابری INDICS شرکت CASICloud پشتیبانی می‌کرد.

فرصت‌های موجود برای تامین کنندگان پلتفرم آلمانی جهت ارائه خدمات به مشتریان چینی بسیار محدودتر است. با این حال، ممکن است فرصت‌هایی در زمینه کاربرد و یکپارچه سازی سنسورها، ارتباط و اتصال بین دستگاه‌های مختلف، و محصولات «نرم‌افزار به عنوان سرویس»[15] فراهم شود.

پیشرفت سریع چین در عرصه پلتفرم‌های دیجیتال صنعتی، توجه فعالان سیاسی و شرکت‌های آلمانی در سطوح مختلف را می‌طلبد. آلمان نباید کاهش ریسک‌های بالقوه را به تاخیر بیاندازد.

مطالعه حاضر، بر اساس جستجو و تحلیل عمیق منابع اصلی منتشر شده به زبان چینی (که داده‌های آنها تا دسامبر 2019 را پوشش می‌دهد) انجام شده است. ما بر پایه اسناد رسمی مربوط به سیاست‌گذاری‌ها که از سال 2015 به بعد منتشر شده‌اند، مقالات پژوهشی متخصصان چینی، و مصاحبه با 25 کارشناس از بخش سیاسی، شرکت‌های خصوصی و موسسات تحقیقاتی (و بازخوردهای دریافت شده از آنها)، تحلیلی سیستماتیک انجام دادیم.

تبیین واژه‌ها جهت درک دقیق اینترنت صنعتی در متون چینی

پلتفرم دیجیتال فضایی دیجیتال است که خلق ارزش از طریق تعامل آنلاین دو یا چند دسته از شرکت‌ها را تسهیل می‌کند.
اکوسیستم محیط پلتفرم خاص صنعت را توصیف می‌کند که متشکل از بازیگران و خروجی‌های آنها در ایجاد زیرساخت و تنظیم چارچوب مقرراتی لازم برای تعامل پلتفرم است.
اقتصاد پلتفرم دیجیتال به تجمیع همه اکوسیستم‌های پلتفرم (شامل بازیگران و پلتفرم‌های مختلف آن) و روابط آنها با یکدیگر اطلاق می‌شود.
پلتفرم صنعتی دیجیتال اغلب به پلتفرم اینترنت اشیاء صنعتی اشاره دارد که برای ارتباط اپلیکیشن‌ها با ماشین‌ها و ابزارها در یک کارخانه هوشمند (معمولا روی فضای ابری) ضروری هست. پلتفرم داده‌ها را جمع، ذخیره، پردازش و تحویل می‌دهد و مبنایی برای مانیتورینگ فرایندهای تولید، تعمیر و نگهداری اتوماتیک، یکپارچه‌سازی دیجیتال زنجیره ارزش یا سفارشی سازی طراحی و تولید است.