هر نوع کسب و کار و هر واحد اجتماعی یا نظامی در کشور که سه نفر (یا بیشتر) از اعضای حزب کمونیست را در خود جای داده باشد باید یک سلول حزب تشکیل دهد، همچنین اهداف جاه‌طلبانه حزب کمونیست در مورد کنترل تمام جنبه‌های زندگی در چین، آشکار و علنی است.
حزب کمونیست چین با حدود 92 میلیون عضو و نزدیک به 5 میلیون شعبه (واحد) در سراسر کشور، تقریبا بر تمام جنبه‌های زندگی در چین، از دولت تا ارتش، جامعه و تجارت، تاثیر می‌گذارد و نظارت دارد.
مقیاس عظیم نفوذ حزب کمونیست در چین می‌تواند برای اتباع خارجی تکان‌دهنده و شگفت‌آور باشد. در این مقاله ساختار پیچیده قدرت حزب حاکم چین را، که در ماه جولای صدمین سالگرد تاسیس خود را جشن خواهد گرفت، شرح می‌دهیم.
سلول حزب چیست؟
“سلول‌های حزب”، که سازمان حزبی در بین توده‌های مردم به شمار می‌روند، گسترده‌ترین واحد حزب هستند. طبق اساسنامه حزب، کلیه کسب و کارها و واحدهای اجتماعی یا نظامی موجود در کشور که حداقل سه عضو حزب کمونیست را در خود داشته باشند باید یک سلول حزب تشکیل دهند.
این سلول‌ها نقش مهمی را به عنوان “قلعه‌های میدان نبرد” برای حزب ایفا می‌کنند و طیفی گسترده از وظایف مختلف از جمله ترویج ایدئولوژی حزب، آگاه‌سازی مردم درباره سیاست‌های حزب، اجرای تصمیمات سطوح بالاتر، و سازماندهی کادرها و اعضای غیر حزبی (یا به اصطلاح “توده‌ها”) برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی را بر عهده دارند.
سال گذشته در دوران اوج شیوع همه‌گیری ویروس کرونا، بیش از 6/4 میلیون سلول حزب وارد حالت اضطراری شدند و به ایجاد مناطق قرنطینه در محله‌ها، اندازه‌گیری دمای بدن مردم و تامین مایحتاج روزانه افراد تحت قرنطینه کمک کردند.
رئیس جمهور شی جین پینگ در جلسه تقدیر از اسوه‌های نبرد کشور علیه کووید 19 در سال گذشته تلاش آنها را ستود و گفت سلول‌های حزب به چین کمک کردند تا “یک خط دفاعی مستحکم” ایجاد نماید.
سلول‌های حزب “آموزش، مدیریت، نظارت و خدمت‌رسانی” به اعضای حزب را نیز به عهده دارند و آخرین دستورالعمل‌های صادر شده از بالا را به اطلاع اعضا می‌رسانند. یکی دیگر از وظایف کلیدی آنها “گسترش اعضا” یعنی آموزش جوانان “در خط مقدم تولید و کار” برای عضویت در حزب از طریق کمک به آنها جهت مطالعه تئوری‌های حزب و نوشتن درخواست عضویت در آن است.
ساختار حزب چگونه است؟
اگر بخواهیم ساده بگوییم، ساختار قدرت حزب کمونیست را می‌توان به یک هرم تشبیه کرد.
سلول‌های حزب که در سرتاسر کشور- در روستاها، مدارس، محله‌ها، شرکت‌ها و موسسات – پراکنده شده‌اند، توسط کمیته‌های استانی به هم متصل می‌گردند.
از بین اعضای سلول‌ها، 2200 نماینده برای کنگره ملی حزب انتخاب می‌شوند که هر پنج سال یک بار به نمایندگی از 92 میلیون عضو حزب در سراسر کشور تشکیل جلسه می‌دهند.
وظیفه اصلی کنگره انتخاب اعضای کمیته مرکزی شامل 200 عضو کامل (اصلی) و 170 عضو درجه پایین‌تر یا “علی‌البدل” است که بیشتر آنها قبلا پست‌های اصلی در دولت مرکزی را بر عهده داشته‌اند یا از رهبران منطقه‌ای حزب، فرماندهان عالی‌رتبه نظامی و مدیران ارشد شرکت‌های دولتی هستند.
وظیفه اصلی کمیته مرکزی هم انتخاب اعضای پولیتبورو جدید و هسته کوچک‌تر و مرکزی آن یعنی کمیته دائمی است که تصمیم‌گیران واقعی کشور محسوب می‌شوند. کمیته دائمی پولیتبورو راس هرم قدرت در چین را تشکیل می‌دهد و تعداد اعضای آن همیشه فرد است چون تصمیمات بر اساس اکثریت آرا گرفته می‌شود. در حال حاضر کمیته دائمی دارای هفت عضو است و رئیس حزب، شی جین پینگ، هدایت آن را بر عهده دارد.
تصمیم‌گیری چگونه صورت می‌پذیرد؟
فرایند تصمیم‌گیری در هسته مرکزی حزب کمونیست بر پایه ایده مارکسیستی- لنینیستی “تمرکزگرایی دموکراتیک” انجام می‌شود.
از نظر تئوریک، تمرکزگرایی دموکراتیک شامل “بحث آزاد و دموکراتیک” در مورد سیاست‌ها درون حزب و سپس فرایند رای‌گیری بر مبنای رای اکثریت است. نتیجه این فرایند برای تایید به کمیته سطح بالاتر حزب ارائه می‌شود.
پس از تصمیم‌گیری، کلیه اعضای حزب باید سیاست‌های مورد توافق را رعایت کنند و اقلیت تابع اکثریت، سازمان‌های سطح پایین تابع سازمان مافوق خود، افراد تابع سازمان حزبی خود و کمیته‌های محلی حزب تابع کمیته مرکزی خواهند بود.
اما در عمل مواردی هم وجود داشته است که افراد قدرتمند نظر خود را به جای این الگوی رهبری جمعی تحمیل کرده‌اند. هرج و مرج سیاسی ناشی از انقلاب فرهنگی از سال 1966 تا 1976 نتیجه تفکرات ضد نهادی دبیر کل حزب، مائو تسه‌تونگ بود که کشور را تقریبا نابود کرد.
سازمان‌های حزبی تحت رهبری شی چگونه تحول و تکامل یافته‌اند؟
دنگ شیائوپینگ، رهبر فقید چین، در سخنرانی خود در 18 آگوست 1980 از الگوی تمرکز قدرت در قالب رهبری متمرکز، که باعث می‌شود تصمیم‌گیری به جای حزب توسط افراد بسیار قدرتمند صورت گیرد انتقاد کرد. در دوره دنگ قدرت دبیر کل حزب کاهش یافت در حالی که بزرگان حزب تاثیر بیشتری بر تصمیم‌گیری‌ها داشتند.
با این حال، در سال‌های اخیر با ادغام کامل سازمان‌های دولتی و حزبی، انحصار حزب در حوزه قدرت سیاسی و ایدئولوژی عمیق‌تر و مستحکم‌تر از قبل شده است.
از سال 2013 تعداد زیادی از کمیته‌های کلیدی سیاست‌گذاری مرکزی برای نظارت بر اقتصاد و امور مالی، اصلاحات جامع، روابط خارجی، امنیت ملی، امنیت سایبری و بخش‌های دیگر تشکیل شده‌اند.
این کمیته‌ها، که شی و سایر اعضای کمیته دائمی پولیتبورو ریاست آنها را به عهده دارند، بالاترین مرجع در حوزه‌های تحت نظارت خود محسوب می‌شوند و تصمیمات آنها بر نظرات دستگاه‌های دولتی اولویت خواهد داشت.
همچنین در سال‌های اخیر حزب کمونیست نقش و حضور خود در بخش خصوصی را گسترش داده است. در سال 2017 حزب خواستار “سازماندهی حزبی جامع” در بخش خصوصی و تشکیل سلول‌های حزب در همه شرکت‌های خصوصی از جمله شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک شد. طبق اعلام دولت، این سلول‌ها شرکت‌ها را در مورد رعایت قوانین و مقررات و اجرای سیاست‌های حزب “راهنمایی و بر آنها نظارت خواهند کرد”.
حزب کمونیست اهداف جاه‌طلبانه خود برای در اختیار گرفتن کنترل تمام جنبه‌های زندگی در چین را علنا اظهار کرده است. در اساسنامه حزب، که در سال 2017 مورد بازنگری قرار گرفت، در فصل “اصول کلی” می‌خوانیم “حزب رهبری و هدایت کلی را در تمام حوزه‌های فعالیت در سرتاسر کشور اعمال می‌کند”.